Hoofdtelefoon, een genot om naar te luisteren
Soms is het thuisgebruik van een hoofdtelefoon geboren uit noodzaak. Mijn lieve eega houdt bijvoorbeeld helemaal niet van gezongen klassieke muziek, bij elke sopraan vlucht ze het huis uit. Terwijl ik onder meer Cecilia Bartoli, Francesca Aspromonte, Fatma Said en Sabine Devieilhe hogelijk kan waarderen. Ter voorkoming van echtelijk ongemak kocht ik een hoofdtelefoon, waar ik inmiddels ook vaker gebruik van maak voor andere genres. Wegzinken in een oase van muziek, zonder storing van buitenaf, het is regelmatig heerlijk en kan uren duren. Ik ben daarin vast niet de enige getuige de vele merken en producten voor Head-Fi. Lexicom Multimedia heeft een zorgvuldig gekozen selectie in Head-Fi van onder meer Focal, Mark Levinson, Bowers & Wilkins, Hifiman en Sennheiser, met hoofdtelefoon versterkers van Naim Audio, Hifiman en iFi. Uit het uitgebreide pakket ga ik vandaag luisteren naar twee hoofdtelefoons, een Focal Clear MG en een Hifiman Arya Organic. Aangesloten op zowel een Naim Uniti Atom HE als op een Hifiman Serenade hoofdtelefoonversterker.
Even voorstellen
Focal Clear MG is een semi open hoofdtelefoon van Focal met drivers waarvoor een als een “M” gevormde, magnesium conus is gekozen. Magnesium omdat het licht van gewicht is en zelf dempend voor resonanties. Het is een bedrade hoofdtelefoon en meegeleverd wordt zowel een aansluitsnoer met 6.35 mm jack plug, als een gebalanceerde kabel met XLR aansluiting, als een verloop van 6.35 naar 3.5mm. De afwerking van de Clear MG in een kastanje kleur wordt gecombineerd met diverse materialen als een leren hoofdband omhulling, geperforeerde microfiber oorschelpen en aluminium hoofdband. De Focal Clear MG is onderscheiden met een EISA Award.
Hifiman Arya Organic is de opvolger van de Arya Stealth. De Arya Organic is een vlakke, magnetostatische hoofdtelefoon met open achterkant, voorzien van Hifiman Stealth-magneten. Door de speciale vorm gaat geluid door de magneten zonder interferentie. Stealth Magnet-technologie is akoestisch transparant, waardoor de nauwkeurigheid van de geluidsuitvoer wordt gemaximaliseerd. Het Nanometer Diafragma met open achterkant resulteert in een extreem lage vervorming, snelle respons en een aantoonbare verbetering in dynamiek. De Arya Organic heeft een “dubbele” hoofdband waarbij de eerste hoofdband (het frame van de hoofdtelefoon) niet verschuift, en de tweede hoofdband wordt gebruikt om aanpassingen te maken. De oorschelpen van de Arya Organic draaien voor verstelbaarheid en zijn bijna eivormig, wat een zeer omhullende en comfortabele ervaring op de oren biedt.
Naim Uniti Atom Headphone Edition is een voor hoofdtelefoons geoptimaliseerde versie van de Naim Uniti Atom, waarin de eindversterker is weggelaten. Het is tegelijk een hoogwaardige streamer en een hoogwaardige DAC. De Uniti Atom HE is speciaal ontwikkeld voor de ‘solo-luisteraar’, gebruikmakend van techniek uit de Statement-versterker. De Uniti Atom HE biedt toegang tot alle muziekbronnen, waaronder Qobuz, Tidal, Spotify en internet radio. Daarnaast is muziek te streamen via AirPlay 2 en Chromecast. Het apparaat is Roon Ready. De usb-input maakt het mogelijk om muziek vanaf een usb-drive te spelen. Het apparaat komt met gebalanceerde hoofdtelefoonuitgangen, op zowel 4 pin XLR als Pentaconn. Ook is er een standaard 6.35 mm output. Tot slot kan het apparaat gebruikt worden als streaming voorversterker, waarmee actieve luidsprekers of een versterker met passieve speakers aangestuurd kan worden.
Een Hifiman Serenade hoofdtelefoon versterker heeft features vergelijkbaar met de Naim Uniti Atom HE, maar ontbeert een App om muziek te spelen vanaf streaming diensten, heeft geen display en is eigenlijk alleen bedoeld voor hoofdtelefoons al kan hij ook via de analoge RCA en XLR uitgangen actieve luidsprekers of een eindversterker aansturen. De Serenade is net als de Atom HE een Roon Ready eindpoint en heeft Bluetooth aan boord. Uitgangen voor hoofdtelefoon zijn een 4-pins gebalanceerde XLR, een 6.35 mm ongebalanceerde jack- en een 4,4 mm Pentaconn aansluiting. Ingangen zijn er voor Toslink, coax en USB, naast de RJ45 netwerkaansluiting die nodig is om het apparaat vanaf Roon te laten spelen. Een analoge ingang ontbreekt gelukkig niet.
Op de website van Lexicom Multimedia staan de genoemde hoofdtelefoons en hoofdtelefoon versterkers uitgebreider omschreven, graag verwijs ik u daarnaar ook voor actuele prijzen. Op het moment van schrijven zijn de hoofdtelefoons onder de €1.500,- verkrijgbaar, is de Hifiman Serenade €1.139,- en de Naim Uniti Atom HE nog in een speciale aanbieding voor €2.595,-.
Startpunt is bepaald
Een startpunt dat als referentie kan dienen is wel fijn en daarom start ik de sessies met mijn eigen, van huis meegenomen Hifiman Arya Stealth hoofdtelefoon waar ik inmiddels bijna twee jaar van geniet. Ik sluit die aan op de Hifiman Serenade en daarna op de Naim Uniti Atom HE, zodat ik een beetje weet wat ik kan gaan verwachten. Deze kennismaking met beide spelers en mijn eigen hoofdtelefoon geeft een duidelijk verschil aan ten gunste van de Naim, maar dat is met één hoofdtelefoon en straks ga ik de andere twee proberen.
De Atom HE speelt breder dan een Hifiman Serenade, organisch en laat met gemak meer details door. Het is een verdieping van het geluid ten opzichte van de Serenade, die heel lekker speelt, maar je gaat met Atom HE en stap verder. Naim maakt de stage breder waarvan een open hoofdtelefoon juist kan profiteren. Het geeft extra ruimte om het hoofd. Stemmen zijn op de Naim meer realistisch, instrumenten groter en dynamischer. Lage tonen krijgen wat minder de nadruk, zijn meer doortekend en basloopjes zijn eenvoudiger te volgen. Stel je voor dat het andersom zou zijn. Het prijsverschil tussen Atom HE en Serenade is duidelijk verklaarbaar en aantoonbaar. Niettemin is de Hifiman Serenade een verbetering ten opzichte van een Naim DAC-V1 die ik thuis gebruik als hoofdtelefoon versterker, welke destijds (2013) al een stuk duurder was dan een Serenade nu.
Muziekkeuze en spelen
Mijn plannetje is vijf muziekstukken te kiezen, daarmee te luisteren naar de twee hoofdtelefoons op de eerste speler, de Serenade. Eerst alle vijf stukken achter elkaar, dan pas wisselen van hoofdtelefoon op dezelfde hoofdtelefoonversterker. Vervolgens de vijf stukken herhalen. Na te hebben gewerkt met de Serenade neem ik een pauze en ga daarna aan de slag met de twee hoofdtelefoons, maar nu aangesloten op de Atom HE.
Ik kies voor:
- “Killing me softly” van Lori Lieberman, uit haar album “Truly”.
- “La capricciosa” gespeeld door Vilde Frang van haar album “Homage”
- “Lover of Beirut” van Oud speler Anouar Brahem, het album “The astounding eyes of Rita”
- “Main theme from Schindler’s list” gespeeld door Nicola Benedetti, het album heet “The silver violin”
- Tot slot “J’ai embrasse un flic” gezongen door Renaud van het album dat zijn naam draagt.
Hifiman Arya Organic op Hifiman Serenade
Lori Lieberman legt een mooi fundament in de lage tonen waarop stem en andere instrumenten kunnen bouwen. Haar stem heeft een hese klank die kenmerkend is voor Lori. Er ontstaat in de schelpen van de hoofdtelefoon genoeg ruimte om niet in het hoofd, maar rond de oren de sound stage op te bouwen. De combinatie luistert heel fijn en trekt je in de muziek. Gezongen woorden zijn duidelijk verstaanbaar. Misschien is de stem een tikje te hees weergegeven, want het zit soms heel even op het randje van wat natuurlijk is.
Vilde Frang’s viool spat van de oorschelpen, zonder nare randjes. De vleugel die haar begeleid heeft kracht en dynamiek te over. Wat speelt dit al fijn en wat een begaafde violiste is Frang. Vooral de vleugel is een machtig instrument op deze hoofdtelefoon, daar is absoluut van te genieten in combinatie met de Serenade.
Met “Lover of Beirut” is een Arya Organic zeker op zijn plaats, de Hifiman hoofdtelefoon bouwt hier een ruim stereobeeld op, dat zich wederom niet in je hoofd bevindt maar richting de weergave met luidsprekers gaat, zeker in geval van near field listening met speakers. Als na ruim vijf minuten percussie wordt toegevoegd zit ik echt te genieten. Percussie is heel snel, met de nodige puntigheid, duidelijk en transparant. Gescheiden hoorbaar van de overige instrumenten die zich moeiteloos individueel laten beluisteren.
Nicola Benedetti is gekozen vanwege het grotere orkest dat met haar speelt. Meeslepend en zuiver laat Nicola zich als soliste heel mooi los van het orkest neerzetten. Weer af en toe dat tikkeltje scherpte waarmee de Arya Organic op de rand balanceert en het kwartje gelukkig naar de goede kant valt. Heel erg benieuwd wat een Focal hoofdtelefoon hiermee gaat doen. Wat als opmerkelijk positief punt genoemd kan worden is de fijnheid, de filigrane weergave die luisteren tot een bijzondere bezigheid maakt.
“J’ai embrasse un flic” van Renaud wordt een feestje. De krakende stem van Renaud, de Franse instrumenten die erbij horen. Het stereobeeld is compleet, de meerstemmige zang duidelijk te onderscheiden in meerdere stemmen. Vrolijkheid valt mij ten deel, terwijl het nummer over een zeer serieuze zaak gaat. De weergave als geheel is snel, transparant, ritmisch en dynamisch.
Focal Clear MG op Hifiman Serenade
Met Benedetti duwt deze hoofdtelefoon de muziek meer in je hoofd en speelt niet zo ruim als een volledig open systeem. Dat is voor de ene persoon een voordeel, voor de ander juist een reden om toch voor een volledig open systeem te kiezen. De Clear MG accentueert minder de hoge noten van de viool. Is op de Serenade rustiger van klank dan de Arya Organic. Ook een Clear MG is steeds detailrijk en intensief bezig met muziek. Reageert ook anders op de weergave van de lage tonen. Deze hoofdtelefoon lijkt minder diep te gaan in de lage tonen. Lijkt, hij is meer gefocust op middengebied en minder op uiterst hoog en laag. Zonder dat de uitersten worden vergeten. De afstemming is net wat anders.
De andere afstemming laat zich duidelijk horen bij Brahem, waar een blaasinstrument wat harder in het oor toetert dan met een Arya Organic. Directer kun je het noemen. De oud speler laat zich gelden als de percussie invalt. Percussie is juist wat rustiger en minder nadrukkelijk dan met Arya Organic. Er is een nieuwe balans gevormd, waarbij instrumenten meer een eenheid vormen en minder individueel losgemaakt zijn.
Lieberman komt met een prima intro, een vleugel van hoog tot laag helder en ruim. De heesheid in de stem van Lori is beter beheerst. Niet meer zo op het randje. Daarmee wat vlakker en minder opwindend. Daar is wat aan te doen, namelijk de Focal gebalanceerd aansluiten op de Serenade. Wel oppassen met het volume, dat is een paar strepen hoger dan via een 6.35 mm jack plug. De Focal gaat er duidelijk beter van klinken. Makkelijk dat alle hoofdtelefoonaansluitingen op de voorzijde zitten van de Serenade. Ook gebalanceerd is Lori niet te hees, wel wordt het stereobeeld breder, instrumenten komen losser van elkaar en krijgen de lage tonen een aangename boost.
Het vioolspel van Frang is ook wat minder scherp in deze combinatie. Terwijl de dynamiek 100% in orde blijft. Kracht en volheid zijn volop aanwezig en ik hoor een paar noten die ik eerder niet heb waargenomen in het pianospel. Het is oppassen geblazen met het volume, de Focal met zijn ongekleurde weergave laat zich gemakkelijk te hard zetten.
Renaud valt in en het volume moet omlaag. Dat ligt aan de opname die verder is uitgestuurd. Renaud’s band speelt nu wat minder transparant dan met Hifiman, meer in elkaar gehouden omdat het half gesloten systeem anders reageert. De compactheid zorgt er wel voor dat leden van de band als een echte Franse band op een klein podium dicht bij elkaar staan.
Naim Uniti Atom Headphone Edition met Focal Clear MG
Over naar de Naim Atom HE met als eerste de Focal die ik maar gelijk gebalanceerd aansluit op de achterzijde van de Atom HE. Focal heeft daarvoor gelukkig een lang snoer meegeleverd. Met Brahem valt gelijk op dat met de Focal op de Naim het harde blazen in het linker oor veel minder is, de weergave is beter in balans. Tegelijk sterven tonen veel langzamer uit en is er een verdieping in klank van de instrumenten waar te nemen. De klank is voller en instrumenten komen meer tot hun recht. Ook is het stereobeeld ruimer dan met de Hifiman Serenade. Als de percussie erbij komt in de muziek zet de Naim die verder in het zonnetje. Dat draagt bij aan een natuurlijker klank en maakt de muziek aantrekkelijker om naar te blijven luisteren. Dat mag ook allemaal wel gezien het prijsverschil tussen de twee spelers. Daarbij komt dat de Naim Atom HE ook veel meer functionaliteit heeft en met zijn grote display niet alleen indrukwekkend maar tevens verzorgd oogt.
Lieberman is mooi. Eigenlijk niets aan toe te voegen. Vol en rijk van klank. Meeslepend en voorzien van sfeer. Precies hoe de track is bedoeld door Lori. Haar band vormt één geheel. Lori blijft vrijgemaakt in een behoorlijk breed stereobeeld. Heesheid van haar stem is op deze manier volkomen beheerst. Naim met Focal is de beste combi tot nu toe. Lage tonen brengen een fundament aan, het middengebied is geopend en hoge tonen zijn ruim aanwezig, maar altijd beheerst.
Frang golft mee met de muziek. Van teder en klein, naar fel en krachtig. De vleugel vormt echt een aanvulling op het vioolspel, nu minder de aandacht opeisend c.q. afleidend van Vilde. Haar viool heeft geen enkele neiging tot scherpte. Zo luister ik thuis near field op kleine monitoren, ditmaal speelt het allemaal af in mijn hoofd. Ik kan daar normaal niet zo goed tegen, echter op de Naim/Focal combinatie geniet ik van muziek.
De tekst gezongen door Renaud wordt op een dienblad aangedragen. Dacht ik eerder dat het goed te verstaan was, dit gaat een stap verder. Wat minder is, is de eenheid van de band. Dat leuke compacte geheel valt lichtjes uit elkaar. Ietsje minder Frans dan eerder op de Hifiman Serenade. Hoe lastig is het om op alle punten te scoren. De gewonnen verstaanbaarheid heeft zeker te maken met het feit dat het stereobeeld verder uit elkaar getrokken is.
Benedetti vloeit en streelt de oren. Luchtig en ruim, het orkest vult van links naar rechts het totale beeld in, zonder een gat ergens in het midden. Haast een sprookje deze muziek op deze combinatie. Hier kan ik van houden en even verlang ik niet meer naar luidsprekers. Dat is een heel boute uitspraak voor wie mij kent. De man die nooit een hoofdtelefoon wilde hebben.
Naim Uniti Atom HE met Hifiman Arya Organic
Waar ik op de Hifiman Serenade deze hoofdtelefoon prettiger vond met Benedetti, is dat nu omgekeerd. Dat mooie vloeiende spel van de Focal met Naim maakt plaats voor een helderder geluid dat niet direct fijner is om naar te luisteren. Viool wordt wat scherper, orkest kleiner, klank is minder goed in balans. Van sluimerend en speels naar een technischer weergave die weliswaar meer laat horen van de techniek van het spel, helaas wat minder van de romantiek. Zonder dat de dame in persoon aanwezig is, zal ik nooit weten wat haar eigen voorkeur in deze is.
Brahem blijft rustiger aan de linkerkant met het blaasinstrument. Staat verder weg in een nog ruimtelijker beeld. Nu het is opgevallen hoe lang tonen aan blijven houden, herken ik dat ook met de Arya Organic. Eigenlijk ben ik na anderhalve track al gewend aan de andersoortige weergave. Weet ik weer waarom ik zelf een Arya Stealth heb gekozen. Die laatste speelt net donkerder dan een Organic en dat is wel fijn met alle supertransparante elektronica van vandaag de dag. Percussie op Brahem is lekker, weer een tikkeltje helderder dan met Focal en dat maakt de weergave spannender. Andere instrumenten worden losjes daaromheen gedrapeerd.
Lieberman geeft meer klavier, doch minder romp van het instrument. Terwijl haar stem indrukwekkend echt is. Misschien is ze qua stem geen geweldige zangeres, haar overdracht van sfeer en emotie zit op een hoog niveau. Ze raakt je ziel. Als de bas invalt is die warm en stevig, met wat minder definitie dan met een Focal hoofdtelefoon, wel natuurlijk en het instrument legt een laag onder de andere instrumenten. De band speelt breed en geeft een indruk van de afmeting van de studioruimte. De afstand van Lori tot haar microfoon is nu gemakkelijker in te schatten. Dat gaat beter dan in de voorgaande combinaties.
Frang is wat afstandelijk in het begin, staat vrij ver weg en komt pas dichterbij als de dame luider viool gaat spelen of de pianist aanzet met zijn aanslagen. Snelheid zit er goed in en de klank is fraai. Dynamiek misschien een stapje minder dan met een Clear MG, de neiging naar de volumeknop te reiken bij uithalen is er minder.
Renaud hoorde ik liever met Focal Clear MG op de Naim. Het valt op dat ik minder makkelijk focus op de tekst die Renaud zingt. De weergave is wat rommeliger. “Franser haast”, zei hij met een glimlach op het gezicht. Wie wel eens een bandje heeft horen spelen op een Franse markt snapt wat ik bedoel. Dat polijsten wat Naim met Focal samen kunnen, dat is mogelijk net wat bezijden de waarheid. Het is maar waar je van houdt om naar te luisteren. Slecht is het in alle gevallen niet. Vandaag is het zout op de slakken leggen en spijkers op laag water zoeken. Dat zit ik te doen.
Kan een conclusie?
Ja en nee. Het trekken van een conclusie is voor een hoofdtelefoon haast niet mogelijk. Een Focal Clear MG doet niet onder voor een Hifiman Arya Organic. Of andersom. Ze zijn verschillend in klank, zitten verschillend op het hoofd en zijn gebaseerd op verschillende principes. Daarmee is een keuze voor een hoofdtelefoon heel persoonlijk. Wat wilt u, de weergave meer in het hoofd opgebouwd zoals met een Clear MG of juist ruimtelijker van opzet met een Arya Organic? Focus op laag en hoog, of juist de focus op het middengebied? Een keuze kan ik voor mijzelf wel maken, niet voor de lezer van dit epistel. Dat moet u echt helemaal zelf doen. Het enige waar ik mee kan helpen, of de mensen van Lexicom Multimedia, is het bepalen van een basis in kwaliteit en dat zit bij beide merken wel snor.
Anders is het trekken van een conclusie van de hoofdtelefoonversterkers. Naim Uniti Atom Headphone Edition of een Hifiman Serenade? Prijs zal een grote rol spelen. Laten we die buiten beschouwing dan komen we bij functionaliteit. De Naim is zeer compleet en met de App van Naim op een tablet of telefoon heb je niets anders nodig dan een streamingdienst. Het ding kan alles en doet alles. De Hifiman Serenade heeft geen App, kan niet streamen vanaf een streamingdienst. Daar heeft u een extra apparaat voor nodig dat aansluit op één van de ingangen. Dat hoeft geen bezwaar te zijn als u al een gebruiker bent van Roon software of als u de Serenade gaat gebruiken in een systeem waar al een netwerkspeler aanwezig is. Immers de Serenade is veel meer een hoofdtelefoonversterker pur sang en dient meer als aanvulling op een set met daarin ook luidsprekers. Een Naim Uniti Atom HE zou een betere keuze zijn als u enkel en alleen werkt met een hoofdtelefoon en niet langer met luidsprekers. Laat u voorlichten bij Lexicom Multimedia wat er kan en wat voor u past!
Over geluidkwaliteit van of een Naim Uniti Atom HE of een Hifiman Serenade valt niet te twisten, indien beiden worden voorzien van muziek door dezelfde Roon bron en worden aangestuurd als Roon endpoint. De winnaar is Naim voor mij. Voller, rijker van klank, meer in balans, gedetailleerder, over de gehele linie beter dan een Serenade. Maar, het is ook de combinatie die je maakt welke gaat bepalen wat de beste opzet is. De Serenade is gewoon een heel fijn ding en als hoofdtelefoon versterker niet te versmaden. Veel kwaliteit voor een aanzienlijk lager bedrag dan een Atom HE. Als fanatiek luidspreker luisteraar kies ik voor een Hifiman Serenade, zou ik mijn luidsprekers weg moeten doen, dan komt er een Naim Unit Atom HE in huis. Wat gaat u doen?