Mark Levinson No.5805 versterker: phono, analoog, digital

De naam Mark Levinson is de handelsnaam van een reeks legendarische producten in de high end audio, van oorsprong gekoppeld aan de naam van de oprichter van het bedrijf. Het in 1972 in de USA gestarte bedrijf kwam in de jaren 80 in handen van een investeerder die de persoon Levinson uit het bedrijf kreeg, om het vervolgens te verkopen aan Madrigal Audio Labs. In 1990 werd Mark Levinson opnieuw verkocht en ditmaal aan de Harman International Industries, nog steeds de eigenaar van de naam en van het handelsmerk. Harman heeft het merk echt groot weten te maken en tot op de dag van vandaag is elke Mark Levinson een begerenswaardig audio product. Tussen één van de eerste Mark Levinson versterkers, de JC-2 van ontwerper John Curl waar ik ruim 40 jaar geleden spontaan verliefd op werd, en de No.5805 versterker die nu voor mij staat zit een wereld aan innovatie. Was digitale techniek voor particulieren in 1972 niet eens voorhanden, de No.5805 zit er vol mee. Trouw aan de oorsprong is het versterkerdeel analoog uitgevoerd met een klasse AB versterker, is het uiterlijk van industriële schoonheid en klopt mijn audio hart sneller als met zachte tikjes van interne relais de No.5805 tot leven komt.

Mark Levinson No.5805

De No.5805 is een versterker met een hoogwaardige phono ingang, analoge en digitale ingangen. Het versterker circuit is afgeleid van de krachtiger en kostbaarder No.585 maar levert nog altijd 2 x 125 Watt aan 8 Ohm of 250 Watt aan 4 Ohm. Om de versterker nog veelzijdiger te maken is er een hoofdtelefoonuitgang op de voorzijde te vinden. Twee mat zilveren knoppen links en rechts van de display laten u kiezen uit de ingang en regelen het volume. De display toont u de volumestand en de gekozen ingang, voor digitaal ook de sample rate van het inkomende signaal. Twee kleine drukknoppen schakelen de versterker aan en naar stand-by en geven toegang tot het menu. De zwarte behuizing is in al zijn eenvoud een lust voor het oog. Aan de achterzijde is goed te zien dat de No.5805 bestaat uit twee mono versterkers, samengebouwd en gevoed vanuit één transformator tot een stereo apparaat. Twee analoge ingangen zijn met RCA uitgevoerd en één met XLR. Dan zijn er phono ingangen, voor een MM en voor een MC element. Naast elkaar bruikbaar voor wie in het rijke bezit is van twee draaitafels of een tafel met twee armen. Digitale ingangen zijn er beschikbaar als USB, RCA en tweemaal optisch. Om de No.5805 in te stellen er te integreren in een domotica omgeving is er een ethernetpoort, RS-232, IR input en triggers. Lijnuitgangen voor een actieve subwoofer of bi-amp zijn er via RCA, er is één paar luidspreker aansluitingen en natuurlijk de entree voor de netspanning.

Over de interne opbouw en qua specificaties is er nog wel wat te vertellen. Achter het 2,5cm dikke voorpaneel zit als eerste de grote ringkern voedingstransformator, met gescheiden secundaire windingen voor het linker- en rechterkanaal. Links er rechts iets naar achteren zijn de versterkers geplaatst met hun koellichamen netjes verborgen in de behuizing. Zes transistoren per kant kunnen samen het vermogen leveren, gebufferd per kant door een totaal van 40.000uF aan condensatoren. Mark Levinson’s Thermal-Trak stelt de bias continue bij van de uitgang aan de hand van de belasting en de temperatuur van de uitgangscircuits. Verder naar achteren zijn de printplaten te vinden voor de digitale en analoge ingangen. De conversie van analoog naar digitaal wordt gedaan met ESS-Sabre DAC’s in een gebalanceerde opstelling, goed voor conversie van PCM tot 32bit/384kHz via USB en DSD tot 11.2MHz native en DoP. MQA en Bluetooth aptX zijn standaard aanwezig. De analoge ingang voor phono MM is instelbaar qua capaciteit en de MC ingang is instelbaar qua impedantie. Volumeregeling is altijd in het analoge circuit via een weerstandsnetwerk ingebakken in een chip. De bediening via de knoppen op de voorzijde is al aangehaald, de ethernetpoort aan de achterkant laat u instellingen veranderen via een webpagina en is er voor software updates. Een luxe afstandsbediening wordt meegeleverd. Wie graag de overvloed aan technische gegevens wil lezen is beter af op de website van Mark Levinson waar elk detail wordt belicht van de diverse in- en uitgangen, dan van ons hier alleen een incomplete samenvatting te krijgen. Geen luiheid, ingegeven door de uitstekende en uitgebreide documentatie zoals wij die vonden op het web. https://www.marklevinson.com/products/integrated-amplifiers/MARK+LEVINSON+NO+5805.html

In vergelijk

De Mark Levinson No.5805 is binnengebracht om er eens naar te kunnen luisteren en natuurlijk wilden we dan een vergelijk met aanwezige versterkers in een gelijke prijsklasse zoals de Luxman L-509X en de Hegel H590. Daartoe is een Naim ND5 XS 2 digitale muziekspeler in eerste instantie analoog aangesloten, later werd dat een Naim NDX 2. De NDX 2 is tevens als digitale bron gebruikt om de interne DAC van de Mark Levinson af te zetten tegen de interne DAC van de Naim. Als luidspreker kozen we de Bowers & Wilkins 804 D3, simpelweg vanwege zijn transparantie en het vermogen om zowel van de bron als van de versterker als onder een vergrootglas de verschillen duidelijk te maken. Natuurlijk hadden we van alles kunnen tweaken met netsnoeren, interlinks en luidsprekerkabels, dat is niet gedaan. Een simpele

Finish only available in Europe.

analoge interlink van Linn, een goedkope Chord digitale interlink en een set Chord Epic luidsprekerkabels waren voorhanden. De netspanning komt uit een Naim Powerigel. Laat de versterkers op die manier maar bewijzen waar ze in de basis goed in zijn. Na een ochtend lang proberen, aansluiten en wisselen is besloten de review toe te spitsen op de Mark Levinson No.5805 in vergelijk met de Luxman L-509X, beiden gebruikt als analoge versterker en tegen het eind van de middag is de No.5805 nog even digitaal aangesloten op de NDX 2 van Naim. Dat de Hegel H590 en de Naim ND5 XS 2 voor het schrijven van de review in de middag ongebruikt bleven staan heeft alles te maken met het beperken van keuzes om het geheugen dat maar kort in staat is om indrukken vast te houden niet te misleiden.

Een oase vol details

In eerste instantie werd ik door het Bobo Stenson Trio met “Song of Ruth” zo overweldigd door de transparantie en dynamiek van de Mark Levinson No.5805 aan de 804 D3 dat ik lage tonen miste, dat ik dacht dat warmte in de muziek ontbrak en van een vloeiende weergave geen sprake was. Al heel snel gingen die gedachten over in absolute bewondering voor de Mark Levinson. Op deze opname staan heel veel percussie instrumenten, daarbij een bas en een piano. De bas is strak, zeer strak, daar hoef ik weinig woorden aan vuil te maken. De piano heeft een prachtige heldere klank met lang uitstervende tonen, heel lang uitstervend tegen een diep stille achtergrond. Wat echt dé show steelt is de percussie. Wat een rijkdom aan klanken en aan soorten instrumenten komt voorbij. In een lusthof aan variaties en spannende details. Gepresenteerd met een overvloed aan details in een dynamiek die ik niet eerder beleefde in de luisterruimte van Lexicom MultiMedia. Niet met een Hegel of Devialet, niet met een Luxman en zelfs niet met een Naim versterker. Allemaal topklasse versterkers met elk een eigen karakter, maar nooit in staat deze muziek zo in de ruimte te laten exploderen. Zou dat de enige verdienste zijn met het Bobo Stenson Trio dan was de Mark Levinson niet zo interessant, echter hij maakt met alle transparantie en dynamiek ook nog eens heel veel muziek. Zelfs aan de 804 D3 luidsprekers met hun open karakter en functie als vergrootglas staat muziek nog steeds voorop.

De tweede ontploffing is het heel ruimtelijk opgenomen “Cichy zapada zmrok” van Anna Maria Jopek en Pat Metheny. De heldere en totaal vervormde gitaar tonen komen volkomen los in de ruimte te hangen, op een vreemde manier, inherent aan de opname zelf. Waar de stem van Jopek overheen gaat in haar voor mij onverstaanbare taal (Pools). Jopek staat op de juiste hoogte, laat elke nuance in haar stem los op de luisteraar en dringt met kracht het hart binnen. Weer zijn er de lang naklinkende tonen, zwevend en gedragen door het systeem. Veel langer uitstervend dan in mijn herinnering met andere versterkers het geval was. De reden daarvan heeft waarschijnlijk alles te maken met de intense stilte op de achtergrond vanuit de Mark Levinson. Een stilte waarin geen ruis of andere storingen vanuit de circuits of vanuit de voeding worden gemoduleerd zodra er muziek speelt.

Very amused

Van Roger Waters speel ik van de CD “Amused to death” de eerste track waar Bill Hubbard op vertelt. Helemaal links van de luidspreker spreekt hij zijn tekst uit. Op mindere systemen meestal slecht te volgen, via de Mark Levinson is elk woord verstaanbaar aan het worden. Zelfs al zit ik op de verkeerde plaats, want de Q-Sound opname vereist eigenlijk een luisterpositie dicht bij de luidspreker voor het beste resultaat. Dat kan niet zonder de bank te verplaatsen dus neem ik genoegen met de situatie. In de verte blaft een hond in de opname, spelen instrumenten, wordt de spanning opgevoerd. Dit is zo zuiver en zo transparant dat ik gedwongen word elk woord van Bill te volgen. Een paar tracks verder staat “Too much rope”, beginnend met het klappen van een bijl gebruikt om hout te hakken. Wat ik niet eerder zo duidelijk waarnam zijn voetstappen in de houtsplinters. Een arrenslee komt voorbij zonder gat in het midden te veroorzaken, van uiterst links naar nog verder rechts getrokken door paarden. De stem van Waters zit vol menselijkheid en warmte. Instrumenten spelen zacht en teder, een koortje staat breed opgesteld waar een Ferrari met geweld dwars voorlangs rijdt. Daarna wordt de toon zwaarder, zwelt de stem aan al blijft elk woord perfect te verstaan. Deze versterker is een statement op gebied van transparantie voor mij. En dat alles zonder vervelend te worden, muzikaal spelend tot in mijn beenmerg.

Ik vind op de NAS van Lexicom MultiMedia een werk uitgevoerd door het Wiener Philharmoniker onder leiding van Bernard Haitink, het is de “Symphony No. 3” van Bruckner. De schier eindeloze dynamiek van een groot orkest laat zich eigenlijk niet vangen in de doorsnede huiskamer, de Mark Levinson komt een heel eind en zet het orkest in alle grootheid neer in de ruimte. Met heel veel diepte waardoor ik in het orkest kan kijken. Diepte gecombineerd met breedte en hoogte. Loepzuiver van klank, nimmer te scherp, wel prachtig helder, heel doorzichtig in plaatsing van de instrumenten en de diverse secties van het orkest. Als koperblazers te keer gaan sluit ik niet de oren maar open ze nog verder om elke noot te absorberen. Vergeeft u mij dat ik niet het hele concert afluister, zelf houd ik meer van friemel barok, maar ik wilde wel graag een groot orkest horen op dit systeem en beleven welke kracht er in de versterker schuilt. Snel over naar een cello concert van Vivaldi uitgevoerd door The Academy of Ancient Music. Weg is de daverende kracht, daarvoor in de plaats komen de solo instrumenten waaronder uiteraard centraal de cello. De openheid is opvallend, de strakke lage tonen idem, het vermogen los te geraken van de weergevers is 100% in orde. Er ontstaat een natuurlijkheid die lastig te evenaren zal zijn door andere merken. Met gesloten ogen luisteren is één van de meest boeiende belevenissen met de Mark Levinson, bijna alsof ik daadwerkelijk aanwezig ben in de opnameruimte met de musici voor mij. Dat beleef ik wel vaker, maar op een schaal van 1 tot 100 scoort de Mark Levinson zeker 90. De lang aangehouden cello noot aan het einde van het “Allegro non molto” raakt als een pijl van Amor het hart.

Onderlinge verhouding

Maar hoe is de verhouding met een andere topversterker dan? Onze Luxman L-509X staat warm naast de Mark Levinson en mag aan de bak. Het is niet de klank die anders gaat worden met deze moderne klassieker, het is meer de sfeer welke verandert. Zo schuif ik een aantal rijen op naar achteren in de concertzaal, neem met Luxman wat meer afstand van de muziek, laat het muziek als één geheel over mij heen komen, minder uitgesplitst in individuele instrumenten. Dat heeft zeker te maken met het rondere karakter van de Luxman waarbij de noten misschien op een wat natuurlijker manier in elkaar vloeien en de dynamiek een tandje terug wordt gezet. Heeft de Mark Levinson de kracht en de potentie van 0 naar 100 te schieten met de snelheid van het licht, de Luxman is bedeesder en haalt de 90 in iets meer tijd. Is dat erg? Nee, het heeft alles te maken met voorkeur. Waar de ene persoon de voorkeur geeft aan een sportwagen en elke steen van de weg wil beleven via de Mark Levinson, geeft de Luxman meer het comfort van een luxe familie-auto waarin reizen comfortabel is omdat de vering de weg-oneffenheden plaveit. Veel beter kan ik het verschil tussen de versterkers niet duiden. Om langzaam te beseffen dat ik inmiddels ook het “Largo” zonder het in de gaten te hebben voorbij ben, wat aangeeft dat ook de Luxman boeit en nimmer een belemmering is voor heerlijk muziek genieten.

Bobo Stenson zorgt op de Luxman voor een rondere pianoklank, zachter van toon, gematigder, met noten lang aangehouden maar niet zo langzaam wegstervend als op de Mark Levinson. De zachte sfeer opgeroepen door deze versterker heeft zijn charme, niet elke tik op de percussie dringt door tot in het merg, het zijn de piano en de bas die meer de overhand krijgen. Dynamiek doet een stapje terug, laat mij minder opschrikken zonder in kracht in te boeten, sterker nog de Luxman zet muziek zelfs mijns inziens bombastischer neer. Mogelijk omdat het uiteen rafelen van instrumentklanken minder is en muziek meer als één geheel wordt aangeboden. Welke keuze maak je dan als consument. Dat zal afhangen van het luistergedrag/voorkeur en de rest van het systeem. Ik merk overigens nu ook de invloed van de bron, eerder vandaag was een Naim ND5 XS 2 aan de beurt, nu tegen het einde van de dag een NDX 2 en dat heeft heel positieve invloed op het dynamisch gedrag van de Luxman, meer dan ik bemerkte bij de Mark Levinson die met minder kwaliteit aan de ingangen al heel tevreden is. Wat ook een rol zal spelen in het nader tot elkaar komen van de versterkers is dat beiden inmiddels uren en uren aanstaan, vanmorgen was de Mark Levinson licht in het voordeel na een volle nacht stroom trekken terwijl de Luxman en de Hegel koud uit het schap kwamen.

Afwegen

Nog even dat gekke stuk van Jopek en Metheny. Aan de stilte en de ruimte van de Mark Levinson komt de Luxman dichtbij, maar niet langszij. Waar Jopek groot in de ruimte stond tussen de geluiden blijft de Luxman meer een versterker waar het stereobeeld een compactere vorm aanneemt. Niet klein, wel dichter bij de weergevers. De stem van Jopek krijgt een hardere klank op de Luxman mee en was aangenamer en menselijker op de Mark Levinson. Waar klassieke muziek op de Luxman daarnet eerder een kleine winst boekte dan verloor van de Mark Levinson heeft de Luxman het met deze popmuziek lastiger. Dat gaat tevens op voor Roger Waters waar Bill minder goed te verstaan is, waar het Q-Sound effect bij afneemt en de blaffende hond lang niet zover naar achteren komt te staan. Heeft u het verschil tussen de Mark Levinson en de Luxman nooit gehoord, dan zijn beide versterkers kandidaat in de topklasse, staan ze naast elkaar dan is de keuze lastiger maar niet onmogelijk. Met in acht name van niet alleen de klank en de overdracht van muziek, omdat overige opties als uiterlijk, uitstraling, diversiteit aan ingangen en de prijs zeker een rol spelen.

Interne DAC

Omdat de demo Mark Levinson No.5805 de volgende dag teruggaat naar de importeur en Lexicom MultiMedia moet wachten op een ‘nieuw in de doos model’ sluit ik de Mark Levinson nog even solo aan voor eigen beleving en genot. Tevens kan ik dan de interne DAC van de Mark Levinson benutten en dat geeft weer een ander inzicht. Nu kruipt de Mark Levinson in klank er presentatie naar de Luxman toe en dat toont aan hoe goed de DAC in de Naim eigenlijk is. Op Fourplay met “101 Eastbound” zijn de drums en de bas intens en heftig op de analoge ingang, ze zijn zachter van aard indien ik de Naim digitaal laat uitgaan via RCA S/PDIF. De interne Mark Levinson DAC maakt de No.5805 minder strak en minder dynamisch. Wel heel lekker om naar te luisteren en nog steeds komt de muziek los. Het luisteren in deze opstelling doet snakken naar de streamer/SACD speler van Mark Levinson welke is aangekondigd voor januari 2020. Welke DAC techniek gaat straks daarin schuil? Ter afsluiting Diana Krall’s “A case of you”. Haar vleugel staat als een groot instrument op het podium in Parijs, haar krachtige stem vult de ruimte en komt terug als zaalecho. Krall is heel menselijk en wordt vol emotie weergegeven op dit systeem. Een prachtige uitvoering van een klassieker en een waardige afsluiting van een lange dag vol muziek met veel indrukken. Een dag gevuld met luisteren naar systemen waarin nog meer potentie schuilt indien ze worden getuned met kabels en een zorgvuldige opstelling van de luidsprekers in luisterruimte thuis.

Afscheid maar niet voor lang

Inderdaad, er is naar aanleiding van hierboven beschreven prestaties besloten de Mark Levinson No.5805 op te nemen in het assortiment van Lexicom MultiMedia en niet af te wachten wat de streamer/SACD speler volgend jaar nog extra gaat brengen. Ruim 47 jaar audiohistorie is samengebald in de Mark Levinson No.5085 versterker lijkt het wel. Waar grote namen als Tom Colangelo en John Curl naast Mark Levinson als eersten hun stempel drukten, heeft Harman gezorgd dat het iconische merk bewaard is gebleven en tot op de dag van vandaag weet te bewijzen dat muziek vanaf een analoge of digitale bron bijna live in de huiskamer gebracht kan worden. De Mark Levinson No.5805 is een versterker die hebberig maakt als u hem hoort, niet eens zozeer als u hem ziet terwijl u op basis van het verleden mogelijk verwacht dat er een zwart, loodzwaar blok aluminium gloeiend heet staat te worden. De prestatie heeft niet geleden onder de transformatie, evenmin de betrouwbaarheid en al is € 10.490,- veel geld, het is niet zo onbereikbaar als Mark Levinson in de jaren ’70 en ’80 was. Zodra Lexicom MultiMedia een exemplaar heeft staat hij in de winkel of in de luisterruimte te wachten op toehoorders en zullen er meer combinaties en ook tweaks worden geprobeerd om u goed van advies te kunnen dienen over deze schitterde aanwinst in het assortiment.

Meer informatie en prijs van de No.5805 vindt u hier.