Townshend Audio Supertweeters: Extra informatie in het onhoorbare bereik

Een supertweeter is een vergeten accessoire in de audio, vergeten omdat moderne tweeters een frequentiebereik claimen tot ver boven de 20kHz, terwijl ons wordt geleerd dat een CD geen informatie meer bevat boven de 20kHz vanwege de in verband met de 44.1kHz sampling rate noodzakelijke 22kHz brickwall filters. Waarom zou je dan een tweeter toevoegen die pas werkt vanaf 20kHz en doorloopt tot zelfs 90kHz, onhoorbare tonen voor de mens zo is ons geleerd. Onhoorbaar maar niet onmerkbaar, de mens is wel degelijk in staat om te reageren op tonen boven de 20kHz, ook de ouderen onder ons wiens gehoorgrens naar beneden moet worden bijgesteld. Het gebruik van een supertweeter is eenvoudig, geen hak- en breekwerk, geen lastige constructies, je sluit hem gewoon parallel aan op de luidsprekerklemmen en zet hem in lijn met de tweeter op de kast. Even luisteren voor de juiste afstelling en klaar. Wat er dan gebeurt beschrijf ik hieronder.

Een paar merken brengen nog steeds supertweeters op de markt, Townshend Audio, Elac en Tannoy zijn voorbeelden. Lexicom Multimedia koos voor de Townshend Audio Supertweeter om reden van prijs, kwaliteit, instelbaarheid, afstelling en formaat. Om met het formaat te beginnen, de Supertweeter meet maar 3x5x10cm. Het kleine metalen doosje wordt geleverd in zwart of titanium mat, voor de liefhebber tegen een flinke meerprijs ook in chroom. In de doos zit een cryogeen behandelde kabel van 1,5 meter om hem aan te sluiten. Banaanstekkers aan beide zijden waar een banaan vanaf de versterker eventueel weer in past. Op verzoek is een kabel met spades of blank draad leverbaar aan één uiteinde. Het frontje met daarachter een bandtweeter heeft een metalen rooster en het kastje heeft extra openingen aan de zijkant. De magneten in de Supertweeter zijn erg sterk, bij het opmeten bleef de rolmaat gelijk plakken aan het metaal. Op de achterzijde zitten banaanbusjes en een enkele regelaar. Met deze regelaar past u het rendement van de Supertweeter aan op dat van de luidsprekers waar ze op komen te staan. Op elk rendement tussen 80 tot 110dB kan de Supertweeter in zes stappen matchen. Een LS3/5a tot aan een hoornluidspreker is daarmee geschikt om met een Supertweeter te gaan werken. De Supertweeter vormt nauwelijks een belasting voor de versterker, bij 20kHz is de impedantie 11Ohm en dat loopt op tot 30Ohm bij 90kHz. De Supertweeter werkt van 20 tot 70kHz binnen +/- 3dB en van 14 tot 90kHz binnen +/-6dB. Wie de frequentiecurve bekijkt zal zien dat de Supertweeter voluit gaat werken vanaf pakweg 40kHz, het punt waar zelfs een AMT de moed opgeeft. Versterkers met een vermogen tot 350Watt zijn geen probleem bij muziekweergave, met hoorns moet u wel oppassen geen al te grote vermogens te gebruiken, wat in de praktijk niet het geval zal zijn. Voor de liefhebber en paar technische gegevens op een rij:

• Tweeter: aluminium ribbon. Breed 5mm, lang 25mm, dikte 0.01mm, massa 0.003gram
• Magneet: Ultra krachtige neodymium
• Cross-over: eerste orde (6dB/octaaf)
• Instelling: 74dB, 79dB, 83dB, 85dB, 87dB en 89dB
• Gewicht: 500 gram
• Prijs in zwart of titanium: € 1199,- per paar

Lexicom Multimedia heeft mij verwend met een prachtige set bestaande uit een Naim NAC N272 streamer/DAC/lijnversterker en een NAP 300DR eindversterker met zijn losse NAP 300PS voeding. De kabels zijn Chord Company Signature Tuned ARAY interlinks en Epic luidsprekerkabels. Het plan is om de Supertweeter te gaan gebruiken op een set Spendor D7 luidsprekers en B&W 703 S2 types, uiteenlopende systemen qua prijs, € 5000,- versus € 3.000,- per paar en uiteenlopend wat betreft de tweeter techniek. Zelf heb ik de Townshend Audio Supertweeters eerder gebruikt op onder andere PMC fact.12, Harbeth P3ESR, Dynaudio Contour 20, Dynaudio Special Forty en Falcon LS3/5a, luidsprekers in een prijsrange van € 2.000,- tot € 17.000,- per paar. Ik kan begrijpen dat bijna € 1.000,- voor een paar Supertweeters veel geld is in verhouding tot luidsprekerprijzen, maar dat zijn dure interlinks of powercords ook. Het gaat om het te bereiken eindresultaat in verhouding tot de totaalprijs van een systeem. En natuurlijk om uw eigen beleving, want als u een upgrade met een Supertweeter de moeite niet waard vindt, dan is het weggegooid geld.

Ik begin met de Spendor D7 en laat de Supertweeter eerst nog even uitstaan. Ik speel als eerste een track van Infected Mushroom met de naam “Avratz”. Op deze mooie track vol met elektronische geluiden geeft de Spendor D7 een ruim beeld, met aangehouden tonen en een diepe bas. Muziek blijft links en rechts een beetje in de luidsprekers hangen rond in het middengebied, terwijl de lage tonen zorgen voor een bubbel aan geluid tussen de systemen. Met de Supertweeters actief duren de lange tonen nog eens een keer zo lang en de bel-achtige geluiden zweven veel groter door de ruimte. Waar de middentonen net nog aan de speaker plakten is nu het stereobeeld losser geworden. Veel groter en dieper in omvang, vooral in diepte is gewonnen, net als in hoogte. De specifieke, elektronisch opgewekte klanken hebben meer een eigen identiteit gekregen en gek genoeg is de lage tonen weergave strakker en dieper. Ik kan dat laatste fenomeen niet verklaren, met een tweeter het laag verbeteren is raar, het is wel duidelijk hoorbaar, ook voor Lex, Benno en Nico als zij even meegenieten. Muziek heeft met aangesloten een Supertweeter meer punch, klappen zijn sneller en er is sprake van een toegenomen dynamiek. Duidelijk winst waar je geen geoefend gehoor voor nodig hebt om het fenomeen te onderkennen. Zet de Supertweeters uit en het stereobeeld krimpt in elkaar, wordt rommeliger en verliest aan levendigheid. De Spendor D7 is volgens mij standaard al een fantastische luidspreker, maar kan dus nog in een turbostand gezet worden voor dit soort muziek.

Van elektronisch naar romantisch met Ceacilie Norby en haar “No air”. Stem en akoestische instrumenten in een prachtige opname. Heel verstaanbaar, mooie piano als hoofdinstrument in de band, samen met strijkers. Het stereobeeld zit tussen de luidsprekers met een zuivere weergave waarin veel details op soepele wijze naar voren worden gebracht. Dan ga ik de track opnieuw starten, dit keer met de Supertweeters aan. Al vanaf het intro, waar geluiden van wind te horen zijn, is het stereobeeld veel groter, muziek komt losser van de luidsprekers in diepte en breedte. Aan de stem verandert niets, de piano is fysiek gegroeid tot een imposanter instrument. Details komen nog steeds zo soepel uit de weergevers, wel separaat van elkaar zonder een vorm van versluiering. Ook hiermee is de Supertweeter een geweldige upgrade in mijn oren en de ervaring komt exact overeen zoals ik die ook meekreeg op Harbeth, Falcon Acoustics, Dynaudio en PMC luidsprekers. De hoge tonen nemen niet toe in volume, worden alleen niet langer beperkt door het frequentieverloop van de tweeters met hun natuurlijke afval boven de 20kHz, ze trekken nu door tot 90kHz. Waarbij ik de lezer hoor zeggen: “dat kan de mens niet horen”, klopt maar de mens kan het wel waarnemen want niet alleen de oren vangen geluiden op en geven die door aan de hersenen. Ons “gehoor” is heel gevoelig voor tijdverschillen, ons overlevingsmechanisme, en daar hoort hoogfrequent informatie gewoon bij.

Muziek mij bekend van noot tot noot is “Fever” met Natalie Cole en Ray Charles. Stemmen bevinden zich rond oorhoogte terwijl ik zit op de bank, Cole net wat hoger dan Charles. Vingerknippen verdwijnt af en toe naar de achtergrond als de muziek in volume stijgt of wanneer mevrouw Cole haar mond wijd opent. Soms balancerend op de rand ven scherpte, steeds met een sterk ritme. Supertweeters aan en dan zijn als eerste de lage tonen al beter want de definitie neemt toe. Daardoor is de stem van Charles een stap duidelijker te verstaan. Dat het stereobeeld opnieuw groter is verbaasd mij al lang niet meer. Ook Natalie articuleert een flinke stap beter en de dynamiek van de stemmen groeit. Het vingerknippen blijft nu wel aanwezig gedurende de gehele track. Waar daarnet enige scherpte aanwezig was is dat nu verzacht en toch puntiger, de stem van Cole heeft een aangename agressie meegebracht naar de Lexicom Multimedia luisterruimte. De beleving van de muziek is intenser door de betere definitie, aangenaam is de extra ruimte waarin instrumenten en stemmen hun weg vinden. Zo is de hoogte beter benut, bas laag bij de grond, Charles net boven oorhoogte en Cole staat naast de piano in plaats van er gebogen op te leunen.

Altijd gevoelig voor een scherpe rand is een viool, zeker als hij zo virtuoos wordt bespeeld als “Janine Jansen” dat kan met de Vier Jaargetijden van Vivaldi. De “Zomer” delen één, twee en drie komen langs. Voor klassiek is de Spendor een formidabele luidspreker, zelfs al is hij moderner afgestemd dan de A-serie. Tijdens de drie delen schakel ik de Supertweeters in en uit, zodat ik de verschillen kan blijven waarnemen. Het is een herhaling van zetten, waarbij ik extra focus op de vioolklank. Met teveel hoge tonen informatie kan die scherp en onaangenaam worden en dat is zeker niet de bedoeling van Townshend Audio producten. Het is het stereobeeld dat zoveel losser kan komen, zoveel meer vrijheid meekrijgt, de intensere beleving van de muziek, zonder scherpte te brengen en toch de boventonen mee te nemen in het geheel waarin ze daarnet verscholen bleven. Het orgel in het eerste deel van de “Zomer” is echt duidelijker aanwezig. Ik geniet van de drie delen en zwaai met de armen mee op de maat. Levendigheid is een toverwoord met de Townshend Audio Supertweeters geactiveerd. Deze upgrade is een aanrader van de eerste categorie naar mijn bescheiden mening en het is niet voor niets dat ik thuis in twee verschillende opstellingen de Supertweeters permanent inzet.

Hoe gaat het met een andere luidspreker die zich mag verheugen in populariteit in de winkel. Wisselen van luidsprekers kan geen kwaad, want wat op de ene luidspreker werkt vormt geen basis dat het altijd werkt. Op de plaats van de Spendor zet ik een B&W 703 S2 en speel als eerste van Stacey Kent “This happy madness”. Geen zorgen, ook met tracks die ik voor de Spendor beluisterde haal ik een vergelijkbaar voordeel uit de B&W 703 S2. Denk aan snelheid, toename van dynamiek, een veel groter stereobeeld in diepte, hoogte en enigszins in de breedte. Met de B&W komt de muziek meer los van de weergevers als de supertweeters actief zijn. Stacey Kent plaatst zich in dat geval echt voor de band op een hoogte die past bij haar lengte. Muziek speelt zo gemakkelijk, met dank aan de kostbare Naim versterker waarmee de B&W zichzelf voorbij lijkt te gaan. Wat een heerlijke sound geeft dit. Slagwerk is accuraat en puntig, fraai strak laag zonder overdreven warmte krijg ik cadeau en zelfs de tweeter in de B&W, eigenlijk wel eens aan de scherpe kant, beheerst zich als nooit tevoren. De weergave bloeit op en gaat open als een bloem in de lentezon.

Over stereobeeld gesproken, Christy Baron met haar “Round midnight” gebruik ik vaak als testopname ter beoordeling van het stereobeeld. Ik beleef fraaie momenten met de Supertweeters actief op de B&W kan ik deze Christy bijschrijven in het boekje met toppers. Ik ervaar nauwgezette plaatsing van de percussie ten opzichte van de stem. Piano staat net achter de dame terwijl ze naar mij toekomt. Net een tikje te dichtbij, maar dat vergeef ik haar omdat ze alleen voor mij lijkt te zingen. Gek genoeg is het stereobeeld met de “Vier Jaargetijden” in een compositie van Max Richter minder spectaculair in dat opzicht, terwijl het mijn tweede marteltrack is ter beoordeling van het stereobeeld van een systeem en de luidsprekers. Ach, je kunt niet alles hebben. Ter controle zet ik de Supertweeters helemaal uit met als resultaat dat het stereobeeld krimpt, levendigheid afneemt, snelheid daalt en alles minder intens te beleven is. Zonder daarmee afbreuk te doen aan de B&W luidsprekers omdat ze gewoon heel goed zijn en fijn om naar te luisteren. De Supertweeter is een best kostbare stap omhoog, zeker in relatie tot de B&W prijs en zo moet het ook beschouwd worden. De Supertweeter doet wel heel veel, zelfs de soms optredende scherpe rand van de B&W tweeter verdwijnt als ik de Supertweeters aanzet. De B&W tweeter wordt wat zachter van aard en dat kan geen kwaad.

Een supertweeter van elk merk blijft een vaak omstreden upgrade van een luidspreker. Elac, Tannoy, diverse hoorns met piëzo drivers en natuurlijk Townshend, ze lopen allemaal tegen hetzelfde vooroordeel aan. Gek eigenlijk want in de jaren ’70 was daarvoor een Decca hoorn of een Coles 4001 dome gemeengoed. Van de Elac en de Townshend weet ik uit ervaring en simpele metingen dat ze niets hoeven toe te voegen aan de bestaande tweeter van een luidsprekersysteem tussen de 10 en 20kHz, ze verzorgen alleen een groot frequentiebereik boven de gehoorgrens, ergens tussen de 10.000 en de 20.000kHz voor de meeste mensen. Zelfs mijn niet meer zo jonge oren nemen duidelijk waar dat informatie, boventonen, harmonischen, alles boven de gehoorgrens nog steeds invloed heeft op de perceptie van geluid, in dit specifieke geval op muziek, waarbij ik vermoed dat het te maken heeft met interferentie en tijdwaarneming. De Townshend Audio Supertweeter doet zijn werk zonder de muziek aan te tasten, te vervormen, onecht te maken of faseproblemen te introduceren. Voor mij is de Townshend Audio Supertweeter een must have in een mooi systeem. Dat hoeft geen systeem te zijn van tienduizenden Euro’s, in het goede middenklasse segment kunnen ze al een waardevolle aanvulling zijn. Bij een B&W 703 S2 van € 3.000,- per paar lijkt de uitgave overdreven, ik durf ze gerust met veel enthousiasme aan te bevelen. Waarom? Omdat de Townshend meewerkt aan het beleven van muziek op een hoger niveau dan zonder de Supertweeter mogelijk lijkt en daarmee de meerprijs voor mij absoluut rechtvaardigt. Waarom zou u wel veel geld uitgeven aan kabels, netfilters of accessoires en een zo goed hoorbare verbetering, zo eenvoudig te plaatsen, niet realiseren. Sta mij toe een laatste vergelijk te maken: een whisky liefhebber weet wat met een paar drupjes water te bereiken is om de geur en de smaak los te maken uit het levenswater, dat is precies wat een Supertweeter doet voor een luidspreker.

Prijs in zwart of titanium: € 1199,- per paar. Verkrijgbaar bij Lexicom MultiMedia.

Meer info of bestellen? Klik hier