Vragen kun je alles hebben ze bij Lexicom MultiMedia bedacht, dus waarom laten we niet drie cd spelers met elkaar vergelijken en vragen op te schrijven wat de uitkomst is. Het gaf mij wel enige hoofdbrekens toen ik hoorde hoe en wat. Totaal verschillende prijsklassen. Een loopwerk versus een tweetal spelers. Hoe pak ik dat op een eerlijke wijze aan, want ik krijg te maken met uitgangssignaal dat per cd speler kan verschillen en een ingebouwde dac in een versterker die ik nog niet kende. Welke muziek te kiezen, want ik stream veel en heb niet alles op cd.
Bij binnenkomst ben ik er nog steeds niet uit. Zie voor mij staan een Roksan Attessa cd loopwerk, net onder een Rega Saturn Mk 3 cd speler die op zijn beurt naast een Hegel Viking speler staat. Dat alles aangesloten op een Hegel H190v versterker met aan boord een interne dac. Twee luidsprekers flankeren de elektronica, het zijn Sonus faber Olympica Nova 1 monitoren op stands. Kabels zijn allemaal Chord Company Clearway X interlinks, coax, rca en xlr. Met daarbij Chord Signature XL luidsprekerkabels. Laat ik mij eerst kort verdiepen in de cd bronnen en hun mogelijkheden, verder in welke muziek ik kies. Kan ik ondertussen wat muziek spelen en wennen aan het geheel.
Roksan Attessa
Roksan laat weinig los over het cd loopwerk of zo u wilt cd transport. De Attessa behoort bij de Attessa streaming versterker van Roksan, maar is zoals blijkt ook prima als standalone transport te gebruiken. Een handige afstandsbediening wordt daarom meegeleverd. Het Attessa transport heeft een normale breedte zodat het makkelijk past bij andere 43cm apparaten. Het is leverbaar in zilver of zwart. Er is slechts één enkele uitgang beschikbaar. S/PDIF via een rca bus. Af te spelen zijn cd’s en volgens Red Book standaard opgenomen cd-r.
Rega Saturn Mk 3
De Saturn Mk 3 is een nieuwe cd speler van Rega. In de behuizing zijn eigenlijk twee delen samengevoegd: een cd loopwerk en een dac. Het loopwerk is een bovenlader met een slim scharnierende kap. Bij de Saturn Mk 3 wordt een Solaris afstandsbediening geleverd, waar ook een Rega versterker mee bediend kan worden. Om de Saturn als dac te kunnen gebruiken heeft hij twee optische ingangen, twee coax ingangen met rca en een asynchrone USB poort. De dac heeft zelf een optische en een rca uitgang. Wie de Saturn als cd transport wil gebruiken heeft ook daarvoor een optische en een rca uitgang. Analoog is de enige uitgang een rca paar bussen. Onder de kap zijn twee Wolfson WM8742 dac chips gebruikt, één per kanaal. Ingangen werken tot maximaal 192 kHz bij 24 bit. Voor het cd loopwerk is er een separate voeding, verder zijn digitale ingangen geïsoleerd van elkaar, is er om jitter tegen te gaan een PPL circuit en een zeer stabiele klok aanwezig. De Saturn Mk 3 meet 432 × 82 × 320 mm, is altijd zwart en heeft wat extra ruimte nodig aan de bovenzijde om cd’s in te kunnen leggen.
Hegel Viking
De Hegel Viking cd speler is een dedicated speler met ingebouwde dac. Een dac die geen upsampling of andere signaalbewerking doet en gewoon 44.1/16 bit omzet naar analoog. Via wat voor dac chips dat gebeurt laat Hegel in het midden (volgens zeggen AKM). De klok van Hegel is zeer stabiel voor ultra lage jitter en bestuurt zowel het loopwerk als de dac. Een groot OLED display maakt aflezen gemakkelijk en OLED geeft intern naar andere circuits weinig ruis. Er zijn analoge uitgangen via xlr en rca, daarnaast is er een digitale uitgang via rca. Die keurig netjes met 75 Ohm wordt afgesloten om wederom storingen als jitter te voorkomen. Het mechanisme is een slot loader. Een aluminium afstandsbediening is standaard. Wederom een 43 cm breed apparaat en uitsluitend leverbaar in zwart.
Even een zijsprongetje voor de Hegel H190v versterker, ook die is recent op de markt verschenen. Heeft analoge en digitale ingangen, heeft een netwerkfunctie voor het streamen van muziek en een echte MM phono ingang. Het is een veelzijdige versterker die met zijn 2 x 150 Watt en hoge dempingsfactor geschikt is voor het aansturen van heel veel types en merken luidsprekers. Ook daarvoor laat Hegel ons in het duister tasten wat voor dac chips zijn toegepast (gefluisterd wordt ESS Sabre).
Strategie aan flarden
Thuis had ik een mooi plannetje bedacht hoe ik het vergelijk zou gaan aanpakken. Eerst een vijftal cd’s selecteren om af te spelen. Dan beginnen met de eerste speler, alle vijf cd’s spelen, vervolgens naar speler nummer 2 en dan tot slot speler 3. Met de gedachte het vrijwel onmogelijk is om niveau verschillen in volume te compenseren over drie verschillende 
ingangen, muziek op je geest moet kunnen inwerken. Het niet gaat leiden tot momentopnames en een vergelijk ABC toch erg lastig is. Hoe anders is het geworden. Met het ontdekken hoe elke speler werkt draaide ik de nieuwste cd van Combattimento met werk van Bach. Door een zelfde stuk te draaien op elke speler kwamen zulke significante verschillen naar voren, dat het toch beter is om steeds met één cd drie spelers achter elkaar te vergelijken. Waarbij ik heel benieuwd ben of steeds de nadruk op de veranderingen gelijk is met diverse soorten muziek. Ik accepteer kleine veranderingen in volume, zal de volgorde van spelers wisselen en niet altijd van A naar B naar C aanhouden. Weet ook dat al is steeds Chord Company Clearway X als interlink gebruikt, het gaat om een coax aan Roksan, rca aan Rega en xlr aan Hegel. Het is wel voor elke speler het type kabel dat het meest voor de hand ligt. Of het kan gewoon niet anders. Roksan kent geen analoog uit, Rega geen analoog xlr uit. Ook de invloed van de versterker telt mee, immers analoog in of via de ingebouwde dac van de Hegel werken, is een andere benadering. Maar wederom geldt, een Roksan heeft een dac nodig, Rega en Hegel niet. Niemand zal veel geld investeren in een cd speler om die vervolgens alleen als loopwerk in te gaan zetten.
Ach, wat doet Bach
Bach schuift de lade in van de Roksan speler voor een vioolconcert met twee solisten. Cello, bas en klavecimbel vullen aan. Hetgeen ik mag beluisteren speelt zich in een vrij plat vlak af, zowel in hoogte en diepte als in de breedte. Muziek concentreert zich rond de luidsprekers en treed niet buiten de fysieke opstelling. Het is aangenaam genieten van de twee violen en de andere instrumenten laten zich eenvoudig herkennen en plaatsen. Onderscheid tussen de instrumenten kan denk ik beter, het lijkt een beetje of ik vanuit een portaal, via geopende deuren, muziek hoor spelen. Ik zou graag wat extra’s meekrijgen van de akoestiek, wat meer rust en zeker een groter stereobeeld.
De Saturn Mk 3 van Rega heeft er zin in en weet mij op mijn wenken te bedienen met een veel ruimer stereobeeld. Daarmee is het onderscheid tussen de instrumenten gelijk groter, waar eerst een vrij compact geheel ontstond, is er nu ruimte. Van een positie achter geopende deuren sta ik nu in de ruimte waar gespeeld wordt. Er is toegenomen levendigheid, waarbij ik echt probeer het volume niveau gelijk te houden. Plaatsing van instrumenten is beter, de twee violen staan verder uiteen en zijn daarmee beter separaat te volgen. Is de breedte van het stereobeeld positief beïnvloed, net als de hoogte, ik verwachte nog iets leuks in de diepte, daar zal ik op moeten wachten. Ik geniet meer van Bach en het Combattimento ensemble omdat de Rega beter in staat is nuances over te brengen op de luisteraar.
De Hegel Viking is een meester in het neerzetten van een stereobeeld. Nu hoor ik voor het eerst heel duidelijk de akoestiek van de dorpskerk in Kethel (bij Schiedam) terug in de opname. Een kerkje waar veel meer werk is opgenomen dat ik thuis met regelmaat speel. Bracht de Rega al leven in de brouwerij, de Hegel gaat daarin een stap verder en speelt met de akoestiek. Extra dynamiek lijkt toegevoegd, zuiverheid nog een stapje verder, details zeker in grotere mate beschikbaar. Natuurlijk is het nog altijd dezelfde muziek, het zelfde orkest, idem versterker, luidsprekers, ruimte, toch is de beleving echt anders. Meer plezier voor musici en luisteraar, muziek komt tot leven, tot bloei, er zijn een paar laagjes stof weggeblazen van Bach. Terug naar Roksan waarbij het stereobeeld weer krimpt, geeft nog altijd muziek, maar kleiner, minder spannend, onrustiger en het speelplezier wat de Viking zo fraai tot leven brengt neemt af.
Khatia en Chopin
Ik begin dit keer met de Rega en speel daarin ‘Piano Concert No.2’ van Chopin af, met aan de vleugel Khatia Bunniatishvili. Eerste deel van dit werk is met groot orkest, dan komt na ongeveer drie minuten Khatia tot leven. Duidelijk waar te nemen is de positie van de vleugel, met centraal het instrument zelf en daaromheen een zeepbel met klanken. Daarbij maakt het niet uit hoe hard Khatia de toetsen aanslaat, de akoestische indruk blijft gelijk. Orkest en vleugel zitten vrij dicht op elkaar in één lijn. Op klank is niets aan te merken dat toe te rekenen zou zijn aan de Rega speler, die doet zijn best muziek te laten herleven door zich dynamisch te gedragen en ervoor te zorgen dat de vleugel niet ten onder gaat in het geweld van het orkest.
Van Rega naar Hegel, oef dat is best een verschil, beluister eens hoe het orkest groeit in afmeting. Waar alle orkestleden op één lijn leken te zitten, is er nu een daadwerkelijke opstelling zoals op een podium. Net weer wat speelser is de weergave, met akoestische uitschieters naar alle kanten die het percentage ‘echtheid’ fors doet toenemen. Heel zachte passages lijken zachter te zijn, waar het volume toeneemt gaat dat verder dan eerder. De eerste noten van de vleugel maken nu indruk en zijn helderder. Het idee van de vleugel met zijn centrale plaats en omgevingsakoestiek zijn teruggebracht tot een instrument dat beter overeenkomt met de ware grootte. Realistischer in afbeelding, met een plaatsing ten opzichte van het orkest die ik optimaler kan visualiseren. Echt beter in klank? Nou nee, dat niet, het is het totaalbeeld dat de Viking verheft boven de Saturn Mk 3. Ik beleef meer en de beleving is intenser, boeiender, strakker, natuurlijker.
Roksan brengt de muziek terug tussen de weergevers, maakt de violen wat scherper en zet het orkest opnieuw terug in de orkestbak als ware het filmmuziek of voor een musical. Nog altijd onmiskenbaar Chopin wat er speelt en zeker niet onaangenaam. Met de prijsverhouding in het achterhoofd is het meer dan prijzenswaardig wat dit loopwerk naar voren brengt via de in de Hegel gebouwde dac. Dan weer de eerste noten van Khatia, ja daar lever je in, zeker ten opzichte van de Viking. De aanslag, de helderheid, de dynamiek, de beleving is nauwelijks in overeenstemming met de andere spelers. Waar ik vooral met de Viking ineens opveerde, blijf ik nu gewoon in een zelfde gemoedsrust als met de eerste drie minuten van deze track. Het is de magie die minder is, het afspelen geeft geen andere klank, mist geen intensiteit aan de randen van het frequentiespectrum. De glans gaat van helder opgepoetst met Viking, naar stoffiger met Saturn en doffer met Attessa. Het zou dus zomaar kunnen dat een losse dac die de taak overneemt van de interne Hegel dac werkt als een stofdoek en glans gaat brengen. Maar daar koop je de Hegel en/of de Roksan niet voor.
Boz is het baasje
Weet u waar ik gek van kan worden, van het uitschakelen van apparaten als ze even niet spelen. Wat een ergernis brengen de regels van de EU, alleen de Rega blijft gewoon aan als je die even niet gebruikt. Die hoeven zich na de Brexit kennelijk niet te conformeren of zijn gewoon lekker eigenwijs. Wellicht zijn er menu instellingen die zorgen dat een apparaat gewoon actief blijft, ik heb er nu last van.
Dat moest er even uit voordat Boz Scaggs opgeslokt wordt door de front loader van de Hegel Viking. Stem op “Lost it” staat strak gecentreerd in het midden. Bas breed uitgespreid daaronder, slagwerk naar achteren gezet, andere instrumenten her en der gedrapeerd in het stereobeeld. Dit straalt kracht uit, zet iets neer dat indruk maakt. Het Hammond orgel links naast het midden zo mooi weggezet in het diepe stereobeeld. Hier kun je lang van genieten en van onder de indruk raken. Muziek leeft echt, raakt je, betrekt je bij wat Boz voor ogen gehad moet hebben. Na wat ik steeds hoorde is dat geen toevalstreffer maar gewoon het karakter van een Hegel Viking cd speler. Met een prijskaartje dat wel.
Roksan Attessa laat de cd met een laatje naar binnen glijden voordat ik track 7 van Boz Scaggs cd “Some change” kan starten. Compact is het juiste woord. Ook pop blijft gevangen tussen de weergevers. Met hoogte afbeelding en weinig diepte. Zat slagwerk achter Scaggs, hij staat er nu tussen. Luistert fijn en als je niet beter weet dan kun je dit zeker waarderen. Maar ik weet nu wel beter en als het orgel invalt dan is dat niet meer vrijgemaakt in de opstelling. Wat kracht mist nu, een deel van de impact. Noch de versterker noch de luidsprekers krijgen alle kansen om op te bloeien. Het geeft weer eens aan hoe belangrijk een bron is.
Rega hangt wederom tussen de twee spelers in. Brengt ruimte, zet alles groter neer, maar weet qua impact en kracht geen significant beter figuur te slaan dan de Roksan. Moet het hebben van meer betrokkenheid en betere ambiance. Is vriendelijker en zet Scaggs lieflijker neer. Haalt het bijterige weg dat zowel de Roksan als de Hegel wel hebben. Rega luistert fijn, maakt muziek van de cd, geeft het orgel weer een eigen plekje. Toch een beetje te lief in deze opstelling naar mijn smaak Omdat ik daarnet iets anders beluisterde. Was dat niet het geval geweest, dan zou het oordeel mogelijk milder uitvallen. Laat ik geen valse indruk wekken, ik luister met Rega met veel plezier naar Scaggs, krijg een ‘laat op de avond gevoel’, een laatste cognacje voor het slapen gaan met Scaggs nog vers in de oren. Alleen, het is middag en ik drink water bij mijn rozijnenbol.
Is de sessie daarmee klaar? Integendeel, ik probeer toch met een paar cd’s de voorgenomen strategie uit. Drie tracks op Roksan, drie op Rega, drie op Hegel. “Hey now” van London Grammar, Oscar Peterson Trio met “Cocovado” en van Shirley Horn “The music that makes me dance”. Blijf beleven wat ik hier boven aanhaalde qua ruimte, stereobeeld, impact, betrokkenheid en natuurlijkheid. Hoor her en der wat meer details die de andere speler tracht te verdoezelen, merk dat het stereobeeld omhoog en omlaag kan schuiven, merk dat bas meer kan drukken of juist lichter op de oren is. Kom op deze manier niet tot andere conclusies. Wel tot het besef dat de weg van één cd op drie spelers na elkaar afspelen toch een betere weg is, dan drie cd’s afspelen en dan pas een andere speler gaan gebruiken. Wellicht een tip voor wie zelf ook op zoek is naar een cd speler.
En dan ….
Ik stel mij de vraag wat ik zou doen als ik voor de keuze zou staan voor een nieuw cd loopwerk of een cd speler. Welke weg zou ik inslaan. Na uitgebreid spelen met een Roksan Attessa cd loopwerk dat digitaal wordt aangesloten, met een Rega Saturn Mk 3 en een Hegel Viking die analoog zijn aangesloten is het voor mij klip en klaar hoe de route loopt. Het lijkt zo verleidelijk, een voordelig cd loopwerk gaan halen en de dac gebruiken in een versterker. Zeer kosteneffectief en je speelt er elke cd mee af. Toch zou ik dat alleen doen als je af en toe eens een cd wilt spelen. Gekocht op de rommelmarkt, een ouwetje dat zo leuk herinneringen oproept, of gewoon weer eens langs de collectie lopen. Wie vaker naar cd grijpt en wil genieten van zijn eigen collectie mag een stap hoger gaan zitten voor extra plezier. Rega gooit hoge ogen, speelt vriendelijk en maakt lang luisteren mogelijk. Prima alternatief voor hoogwaardig streamen als u de cd’s nog altijd koestert en net als ondergetekende nog steeds nieuwe aanschaft. Tenslotte, de hoge prijs betalen van een Hegel Viking, dat zou ik doen als het budget het toelaat, maar nog belangrijker als u een ruime collectie cd’s hebt waar uw hart aan verpand is. Als u vindt dat streamen het niet haalt bij een cd. Of dat waar is, dat laat ik in het midden, zoveel hoofden zoveel zinnen en lastige discussies zijn er al genoeg ik het leven. Muziek is juist om te ontspannen. Feit is wel dat de Hegel Viking met kop en schouders boven de andere twee uitsteekt als het gaat om beleving, betrokken raken met de muziek, op het puntje van de stoel gaan zitten. Het oude credo waarin de bron tot het belangrijkste component word gerekend heeft nog maar weinig van zijn glans verloren.
Prijzen (2024):
Roksan Attessa cd loopwerk € 700,-
Rega Saturn Mk 3 cd speler € 2.600,-
Hegel Viking cd speler € 5.000,-