3 streamer/DAC combinaties vergeleken
Nieuwsgierig als wij zijn laten we de kans niet lopen om op ons gemak een drietal streamer/DAC oplossingen met elkaar te vergelijken in de luisterruimte. Aanleiding is het tijdelijk beschikbaar hebben van een PS Audio PerfectWave DirectStream DAC met Network Bridge en het recente op de markt verschijnen van de Naim Audio NDX 2 streamer/DAC.
Een uit mijn eigen opstelling thuis gehaalde Metrum Acoustics Adagio DAC met I2S interface is de partner van het altijd beschikbare Metrum Acoustics Ambre ROON endpoint waar meestal de goedkopere Jade DAC van Metrum mee staat opgesteld. Lexicom MultiMedia is van alle drie de merken dealer, voor ons is het dus net zo interessant om de drie oplossingen tegen elkaar af te zetten als naar wij hopen voor de lezer.
Belangrijkste uitgangspunten
De drie DAC’s verschillen van elkaar met de gekozen oplossing voor conversie van digitale signalen naar analoog, verschillen in hoeveelheid in en uitgangen, in de software waarmee ze te bedienen zijn en zoals te verwachten in uiterlijk. Het voert te ver om in dit bestek alle in en out’s te behandelen van elk apparaat, dat bespreken we graag in de winkel met u tot in detail, wel zal ik de belangrijkste uitgangspunten van de drie merken kort toelichten.
Naim NDX2 streamer
De Naim NDX2 streamer biedt features zoals UPnP streaming, AirPlay, Chromecast, Bluetooth aptX, Spotify Connect, TIDAL, Roon, vTuner internetradio en multi-room streaming, daarbijUSB en digitale ingangen. Naast het Naim nieuwe streaming platform heeft Naim een betere DAC ingebouwd dan bij de voorganger en zijn er discrete uitgangscircuits. Intern werkt de digitaal naar analoog omzetting op basis van een Burr-Brown PCM1792A converter De weergave is verder verbeterd met de door Naim ontworpen filters en de discrete stroom-spanningsconverter direct achter de DAC. De streamerkaart kan alle HD audioformaten aan tot een snelheid van 32bits/384kHz en DSD128. Niet de bron maar de klok in de NDX 2 is leidend en controleert de DAC. Alle data wordt oversampled tot een resolutie van 40bits in een SHARC DSP voordat de data de DAC bereikt. De NDX 2 maakt gebruik van een ingebouwde low-noise voeding met een custom transformator, voorzien van gescheiden wikkelingen voor de digitale en analoge secties. Daarnaast kan de speler nog verder worden uitgebreid met een externe XPS DR of een 555 DR voeding. De Naim NDX 2 wordt geleverd voor de prijs van € 6.100,-. De optionele XPS DR voeding kost € 4.975,-.
PS Audio PerfectWave DirectStream DAC
De PS Audio PerfectWave DirectStream DAC is “vanaf nul” ontworpen door computerwetenschapper en audiofiel Ted Smith, een groot liefhebber is van het DSD-formaat. DSD betekent Direct Stream Digital en is het bestandsformaat van SuperAudio CD’s (SACD’s). De bekende, “gewone” CD’s zijn opgenomen in PCM-formaat. Smith is van mening, dat DSD een betere muzikale kwaliteit biedt dan PCM en heeft daarom een DAC ontworpen, die geheel in het DSD-domein werkt. Dus alle inkomende PCM-bestanden worden omgezet in DSD-formaat voordat ze worden geconverteerd naar analoog. In tegenstelling tot de DAC’s van veruit de meeste concurrenten, wordt in de PS Audio DAC’s geen gebruik gemaakt van standaard DAC-chips van de bekende chipfabrikanten. De oplossing is gezocht in een FPGA, geprogrammeerd met eigen software van PS Audio.
De DirectStream DAC heeft een digitale volumeregeling, die bit-perfect is. De volumeregeling van PS Audio gooit geen bits weg als het volume dempt, daardoor kunt u een DAC van PS Audio echt als digitale voorversterker gebruiken. Verder kan in de DirectStream DAC een zogeheten “Bridge” worden ingebouwd, zodat u de muziek van uw NAS rechtstreeks kunt afspelen, zonder tussenkomst van een netwerkspeler/streamer. De Bridge heeft één beperking: u kunt via die Bridge geen internetradio, Spotify, Tidal Qobuz etc. beluisteren. Gelukkig is de Bridge een ROON Endpoint en dat brengt u Tidal en op rudimentaire wijze ook internetradio. Rudimentair in de zin van radiostations invoeren, de geluidskwaliteit is uitstekend.
De uitgangssectie van de DirectStream DAC wijkt ook af van de gebruikelijke bouwwijze, want in plaats van een actieve analoge versterkingssectie heeft de DirectStream DAC een passieve uitgangssectie. Vlak vóór deze sectie wordt het signaal door “high speed Class A video amplifiers” omgezet, waarna het signaal via passieve audiotrafo’s naar de uitgangen van de DirectStream DAC wordt geleid. Deze trafo’s zorgen voor een galvanische isolatie van de “buitenwereld” en zijn tevens het primaire low pass filter dat nodig is om een perfect uitgangssignaal met een lage vervorming en een lage ruisvloer aan de uitgang aan te bieden. De prijs voor de PS Audio DAC € 7.395,- en de Network Bridge kan ingebouwd worden voor € 899,-.
Metrum Acoustics Adagio is een DAC
De Metrum Acoustics Adagio is een DAC met een unieke volumeregeling. Waar fabrikanten als Naim het volume regelen in het analoge domein, of zoals PS Audio liever digitaal, kiest Metrum voor het variëren van de voedingsspanning over de ladder converter. Daarmee is de volumeregeling volkomen onafhankelijk van zowel het digitale als het analoge circuit en geeft geen enkel verlies. “Forward correction” techniek is gebruikt op de beide mono DAC boards. Hiervoor gebruikt Metrum Acoustics in eigen beheer ontwikkelde en gefabriceerde modules waarin het 24bit signaal aan de ingang wordt gesplitst in twee 12bit signalen die elk naar een eigen 16bit ladderconverter worden doorgegeven. Door het verschuiven van de LSB (Least Significants Bits) voor de tweede converter naar MSB (Most Significant Bits) wordt altijd het meest lineaire gedeelte van de twee converters per module benut. De software daarvoor, opgeslagen in een FPGA, is door Metrum Acoustics zelf ontwikkeld. De Adagio is een non-oversampling non-filtering DAC.
De Adagio is in tegenstelling tot de Naim en de PS Audio niet met een App of andere software te besturen, het is puur en alleen een DAC en leunt voor streamen op een externe oplossing zoals de Metrum Ambre. De Ambre is een klein en handzaam high-end apparaat, gebouwd met topklasse componenten, volledig gecertificeerd door ROON. Uniek in de combinatie is de I2S uitgang en ingang. Een I2S verbinding is superieur aan alle andere digitale verbindingen omdat in tegenstelling tot S/PDIF data en kloksignaal aan de uitgang niet worden samengevoegd en aan de ingang van de DAC weer uitgesplitst, maar steeds gescheiden blijven, iets dat normaliter alleen mogelijk is over afstanden van een tiental centimeters. De Metrum Acoustics Adagio verwisselt van eigenaar voor € 6.655,- en de Ambre kost € 1.199,-.
Gelijke monniken, gelijke kappen
Hoe eenvoudig zou het zijn om een oneerlijk vergelijk te trekken in streaming weergave en in digitaal naar analoog conversie tussen de apparaten door gebruik te maken van verschillende Apps, kabels, stroomvoorziening en andere randvoorwaarden. Om een eerlijke eenheid te krijgen is daarom gekozen voor een gulden middenweg en alleen daar waar het echt niet anders kan zit een verschil. Dat verschil heeft alles te maken met de Naim NDX 2, Naim beschikt alleen over een DIN en een RCA uitgang, terwijl de PS Audio en de Metrum idealiter werken via een gebalanceerde uitgang. Voor Naim koos ik daarom voor een AudioQuest Water RCA interlink en voor de andere twee een AudioQuest Water XLR gebalanceerde interlink.
Stroomvoorziening is voor alle drie afkomstig uit een Naim Powerigel. Omdat de DAC’s de mogelijkheid hebben het volume te regelen koppel ik ze direct aan een Bryston 4B Cubed eindversterker, die op zijn beurt via Chord Signature Reference luidsprekerkabels aan een paar Focal Kanta 2 luidsprekers hangt. Chord Ethernet C-Stream lopen naar een switch, hetzelfde type kabel werkt ook als I2S verbinding tussen de twee Metrum’s. Natuurlijk kun je een zoektocht opzetten naar het beste netsnoer per streamer/DAC, kun je veel betere Ethernet kabels bedenken, bestaan er nog hoger presterende interlinks, zijn netfilters in te zetten, etc. Dat zijn zaken waar bij aanschaf van een apparaat aan gedacht kan worden, hier gaat het om een zo eerlijk mogelijk onderling vergelijk. Vandaar dat als bedieningssoftware uitsluitend gebruik is gemaakt van ROON, met de Core geïmplementeerd op een Lexicom MultiMedia NUC. Gedraaide muziek haal ik deels van de eigen Lexicom NAS en deels van Tidal.
Kick off
De start is met een voor velen meer dan bekende track, Diana Krall van haar CD “Live in Paris” het geripte “Devil may care”. De PS Audio zorgt voor een nogal tamme weergave waar weinig vaart in zit. Het stereobeeld is klein en de drums zitten ongeveer in de nek van Krall. Bekkens komen niet uit de verf, piano mist de rijke klank van het instrument, het geheel blijft ingehouden en wil niet ontvlammen. De drumsolo mist de explosieve kracht zoals ik die gewend ben. Het is geen combinatie waar ik erg warme gevoelen bij kan krijgen. Dat kan natuurlijk aan de gehele opstelling liggen dus snel naar de Metrum Adagio/Ambre. Al vanaf de intro is de weergave een heel stuk dynamischer, weg is de rem die op de muziek stond. Welkom kleine geluidjes die altijd op een podium te horen zijn. Piano herkrijgt zijn body en kracht. Terwijl Krall haar tanden laat zien, is de weergave snel, daarin duikt de bas op die net niet eens aanwezig was. Pit en ritme komen terug in de muziek. Gitaar is veel helderder en nu heeft de drumsolo wel een aantal explosies in petto. Bekkens komen veel meer naar voren. Het vooral de drive en de spanning die “Devil may care” zo bijzonder maakt en in deze opstelling is dat overduidelijk hoorbaar. Naim legt de structuur in de muziek bloot, laat heel duidelijk de romp van de vleugel horen met alle klankschakeringen van dien. Ritme is zoals te verwachten met Naim sterk, dynamiek is ruim aanwezig. Drums hebben impact, basloopjes klinken prachtig op de achtergrond. De weergave is donkerder van kleur dan met de Metrum het geval was, het kwaliteitsniveau is net zo hoog. Toch is er geen gebrek aan hoge tonen getuige het sissen van de bekkens. Detaillering is uitzonderlijk tijdens de drumsolo, waar de Metrum nog wat beter zijn best deed als het om dynamiek gaat. Muziek heeft wel een beetje haastig karakter gekregen, ik raak er in lichte mate zenuwachtig van.
Titeltrack
Ik laat de Naim aangesloten als ik start met Stacey Kent, van haar CD “Raconte-moi” kies ik voor de titeltrack. Naim zorgt voor een heerlijke stem met akoestische instrumenten als onderdeel van de muziek, slagwerk is goed aanwezig zonder op te dringen. Kleine tikjes op de drums en de bekkens zijn levensecht. De weergave staat helemaal los in de luisterruimte en doet de luidsprekers verdwijnen. Verstaanbaarheid is perfect. Fijn om naar te luisteren omdat muziek zo organisch de luisterruimte invloeit. Met veel gemak, overtuiging en souplesse. De bekkens aan het einde van de track laten nog even horen hoe subtiel de Naim in resolutie is. Oei, oei, oei, in deze opstelling is de Metrum een juweeltje. Wat komt Stacey hier fraai over, de band achter haar staat volledig in dienst van de dame en laat elke noot tot leven komen. Net niet zo vloeiend en organisch als de Naim, wel met een zelfde sterk ritme gevoel. De weergave is wat helderder dan met de Naim waardoor subtiele details net wat eenvoudiger naar buiten komen. Aanslaan van de drums heeft hoorbaar minder attack, het sissen van de bekkens gaat een stapje verder dan met Naim. Onderlinge verschillen zijn klein en een echte voorkeur kan ik nauwelijks aangeven als het gaat om de band, voor de stem van Stacey prefereer ik de Metrum in deze setting. Hier valt de PS Audio minder uit de toom. Nog steeds is de weergave aan de donkere kant en blijft de levensvreugde beperkt door gebrek aan expressie en levendigheid. Muziek speelt mat, zang komt met een lichte mate van verveling in de stem en de band lijkt toe te zijn aan een oppepper. Jammer want ik had meer verwacht van een streamer/DAC uit deze prijsklasse. Natuurlijk zijn er combinaties te maken, de Metrum Ambre op een digitale ingang in plaats van de Bridge, of de Naim digitaal uit, maar dat is niet de opzet, ik kijk naar een totaaloplossing per fabrikant.
MQA
Geef de PS Audio een voorsprong met Tidal MQA gecodeerde bestanden is de gedachte achter de track “Love, I’ve found you” van het Bobo Stenson Trio op het album “Cantado”. Stenson is bekend om de erg goede opnames waarin slagwerk een belangrijke plaats heeft, piano telkens sterk aanwezig is en basloopjes te hooi en te gras om aandacht vragen. Deze track is subtiel en kent op de PS Audio geen enorme uitschieters, muziek kabbelt voort op aangename wijze, rijk aan details voor wat betreft het slagwerk. Piano laat meer horen van de snaren dan van de romp en de bas maakt niet een heel diepe indruk op mij als het gaat om onderscheid tussen de tonen, de snaren en de kast. Maar zo af en toe leeft de bas op. Naim gaat niet mee in de MQA stroom, toch biedt de NDX 2 vanaf de eerste noot meer leven dan de PS Audio in de hele track. Veel meer kracht zit in de weergave en luister eens naar de bas, nu zitten er wel verschillen in de bastonen. Slagwerk is een keer zo helder en aanwezig, piano laat mij niet langer in de steek en zet het trio op de voorgrond. Zo wil ik Stenson ervaren en zo ben ik de muziek van deze mensen gewend. Ik heb met regelmaat mijn twijfels bij MQA en bovendien doet ROON voor Naim al de eerste unfold en biedt de file aan op de Ethernetpoort in een hoge resolutie. Het wegwerken van de fouten in een filter is de tweede unfold, maar dat lost Naim liever zelf op. Een Metrum dac heeft geen filters, dus is MQA zinloos als tweede unfold en zoals boven vermeld doet ROON ook hier de eerste unfold van 16/44.1 naar 24/88.2. Net als eerder is de Metrum in kwaliteit rechtstreeks vergelijkbaar met de Naim, terwijl de PS Audio in mijn oren op achterstand staat. Waar de Naim vloeiender speelt trekt de Metrum de details wat meer uit elkaar en geeft een doorzichtiger beeld. Met een schepje extra dynamiek erbij om de soep wat warmer op te dienen. De keuze voor Naim of voor Metrum is denk ik persoonlijk, voor mij zouden beide systemen 100% voldoen in een thuissituatie. Het in mijn ogen vaak overschatte belang van MQA voor highres telt nauwelijks mee in de keuze. MQA is mijns inziens gewoon een manier van verpakken van files, zodat op een hoge resolutie te streamen valt vanaf een internetbron als Tidal. En met die uitspraak trap ik waarschijnlijk op heel wat lange en zere tenen.
Dank voor de tip
Op aanraden van Lex Kersten speel ik van Herman van Veen, van het album “In vogelvlucht 2” het wondermooie “Anne”. Tijdens het intro dat ik eerst draai op de Metrum zweven geluiden op de achtergrond breed door de ruimte. Tingelen van het kinderklokje is heel helder. De stem van Herman brengt zijn unieke warmte naar voren, is zo herkenbaar. Prachtig op de juiste hoogte gezet in een superieure opname kwaliteit. Heel natuurlijk, zonder misbruikte compressie, zonder vervorming of oversturen. Dit kruipt diep in je hart en toont mede alle kwaliteiten van de Bryston aan de Focal Kanta 2. Er is voor mij geen twijfel mogelijk, dit is topkwaliteit met dank aan de man die het zingt. De geluiden op de intro gaan met de PS Audio lang niet zo breed door de ruimte en het tingelen mist de helderheid die nou juist past bij kinderklokjes. Herman heeft zo lijkt het een zakdoek over de microfoon gelegd, hij zingt daardoor doffer en het onmiskenbare in de stem van Van Veen is verdwenen. Nog steeds wel mooi, maar als je eenmaal weet hoeveel beter het kan dan is er geen weg terug. Wat ook is verdwenen is de ruimte om de stem, de afstand tussen band en stem, de grootsheid en de geweldige plaatsing van de Metrum. Weer is het de PS Audio die het gaat afleggen tegen de concurrentie ben ik bang, maar de Naim moet nog aan de beurt komen. Terug is de breedte met Naim, terug is de helderheid van de klokjes, terug is de ruimte die je voelt ontstaan rondom elk instrument. Herman is zichzelf weer geworden, een streepje minder dan met de Metrum, het kan ook zomaar zijn dat ik in mijn thuissituatie teveel aan de Metrum gewend ben geraakt. Want ook de Naim neemt je mee op de muzikale reis welke Herman maakt met zijn “Anne”. Er zit een tussenstuk in “Anne” waar de band/het orkest zich even uitleeft, met de Naim is dat stuk het beste om aan te horen, de PS Audio doet mij op dat moment niet veel, de Metrum moest een streep zachter omdat het mij teveel aan energie werd.
Adagio & Rondo
Ter afsluiting weerklinkt van de hand van W.A. Mozart het “Adagio & Rondo for glass harmonica, flute, oboe, viola & cello in C minor, K. 617” als eerste op de Naim. Het betreft een opname uit 1977, uitgebracht door Philips, prachtig uitgevoerd en geweldig goed opgenomen, waarbij vooral de fluit opvallend levensecht is gebleven in de akoestiek. Zo echt dat hij bij een wat hoger volume op de oren gaat drukken. De glasharmonica speelt een heel eigen rol in het geheel, een vrij onbekend instrument dat glas laat “zingen” onder de vingers. Het maakt de muziek haast onaards van sfeer. Een sfeer die de Naim goed weet op te pakken. Als cello en viool mee spelen zijn die heel duidelijk en eenvoudig als instrument te volgen. Dit is luisteren met een hoofdletter “L”. De PS Audio haalt helaas wederom het leven uit de muziek en zet de weergave aan de saaie kant van de weegschaal. Oh, zeker nog steeds harmonieus en zuiver, laat daar geen misverstand over bestaan, het gaat echter niet alleen om zuiver en volgens het boekje, ik verwacht gepakt te worden door de muziek en meegenomen op de reis door de compositie. Juist in dat laatste laat de PS Audio een forse steek vallen. Genoeg om hem boven alle twijfel verheven onder de Naim te plaatsen in de ranglijst. Eerlijk gezegd kom ik niet eens toe aan het “Rondo” en sluit na het Adagio de Metrum aan op de Bryston eindtrap. Met de Metrum zijn we weer op het punt waar we willen zijn, zij aan zij met de kwaliteit van Naim. Muziek leeft op, voert je mee, is tot in de kleinste details aanwezig en zuiver, laat de glasharmonica zingen, fluit, hobo, viool en cello doen mee met elk een eigen plekje in het geheel. Losgekomen van de weergevers, met een fraaie plaatsing in het totale stereobeeld. Tekenend voor de situatie is dat het “Rondo” al start voor ik er erg in heb, zo ben ik gegrepen door de muziek en de weergavekwaliteit.
Lastige keuze?
Wie in deze prijsklasse zoekt naar een streamer, mogelijk geïntegreerd of gecombineerd met digitaal naar analoog omzetting kan nogal wat keuzes maken. PS Audio, Metrum en Naim zijn drie van de merken die Lexicom MultiMedia voert, naast onder andere Auralic, Aurender, Bluesound en Lumin. Wat hierboven is getracht is het aantonen van de wezenlijke verschillen in weergave als de omstandigheden constant worden gehouden. ROON als bedieningssoftware, gelijke kabels, eenduidige stroomvoorziening en steeds dezelfde muziek en componenten. Voor mij is de keuze vrij duidelijk geworden. PS Audio valt af, puur op basis van wat ik kon beluisteren is de PerfectWave DirectStream DAC met Network Bridge de minste van de drie*. Hij speelt muziek op een voor mij saaie manier, kleiner en donkerder dan de andere merken brachten. Natuurlijk heeft de PS Audio zijn kwaliteiten, maar ondanks het steeds verbeteren van de software voor de PS Audio zijn andere merken kennelijk een stap verder gekomen. Tja, dan blijven over Naim en de Metrum.
Wie een Naim set heeft doet er mijns inziens verstandig aan verder te gaan met Naim en de NDX 2 met of zonder externe voeding te omarmen. Dat brengt mee het gemak van de Naim App, het onderling verbinden met DIN stekkers voor de hoogste kwaliteit binnen Naim systemen, de uniformiteit en de keur aan internet diensten voor het kiezen van uw muziek. Metrum biedt met de Ambre toegang tot ROON op een hoogwaardige manier, maar mist Qobuz, Spotify, vTuner en meer, net zoals de PS Audio Bridge die opties ontbeert.
Wat Metrum in de top doet eindigen is de fantastische Adagio DAC, inzetbaar als voorversterker voor digitale bronnen. Ik durf te beweren dat de Metrum DAC de hoogste resolutie biedt van de drie, het dichtste de bron benadert en de fraaiste muziekomzetter is. In een niet Naim systeem heeft de Adagio (of de Pavane zonder volumeregeling) mijn voorkeur. Al zijn combinaties van Naim en Metrum te bedenken waarin ze uitstekend combineren. Handel in wijsheid, gebruik uw oren en bedenk welke opties voor u belangrijk zijn. Hulp nodig daarbij? Praat erover met de leden van het Lexicom MultiMedia team.
* Voor alle duidelijkheid we hebben hier de combinatie dac+streamer getest en niet de dac’s onderling! Wij kennen de PS audio als een zeer goede dac.
Klantreactie:
De conclusie die is getrokken in een vergelijkings review over het achterblijven van een PS audio DSD DAC in geluidkwaliteit t.o.v. een Metrum Adagio kon ik niet plaatsen. Het is dan ook leuk dat ik bij toeval mijn PS Audio DSD DAC voor een kleine week kon vergelijken met de veel geroemde Metrum Adagio.
Na het aansluiten op de USB ingang (I2S was helaas niet mogelijk maar wel een USB die er dichtbij kwam) en wat inspelen klonk de Adagio ook majestueus true-fi. Hoewel de DNA van de Adagio en DSD DAC totaal verschillend zijn waren er wel veel grote overeenkomsten in de verfijnde holografische afbeelding die tot alle hoeken van mijn luisterruimte reikte.
In (micro)detail, transparantheid, neutraliteit, dynamiekbereik, snelheid, timing en de grote rust waarin het zich afspeelt ontliepen de DAC’s elkaar weinig en was zondermeer bij beiden van topklasse. De extra emotie-overdracht wat bij dit soort DAC’s optreed is altijd een geweldige ervaring en heel verslavend. Merkte wel dat mijn DSD DAC wat extra contrast en lucht om solist(en) en instrumenten liet horen t.o.v. de Adagio.. Dat verschil zou nog wel eens wat verkleind kunnen worden met wat extra inspeeltijd.
Ook de toepassing van wat audio parafernalia zoals een audiograde fuse zou bij mijn DSD DAC wat voorsprong op de Adagio gezorgd kunnen hebben.
Heb de audiobridge voor de DSD DAC nooit aangeschaft omdat mijn Pink Faun streamer met interne SSD en femto masterklok meer beviel in geluidskwaliteit en gebruiksgemak.