PMC Fact 12 vloerstaande luidspreker

PMC fact.12 Signature luidspreker: Neutraal tot het bittere einde

Op één van de vele High End Shows in München waar ik naar toe kon gaan sprak oprichter en eigenaar Peter Thomas van de Professional Monitor Company (PMC) ooit de woorden uit: “I rather prefer to spend an extra pound on a tweeter than on a fancy capacitor”. Met die uitspraak in gedachten is het aan zijn zoon te danken dat er toch een PMC fact.12 in Signature uitvoering bestaat en niet aan de baas zelf.

Hoe zit dat? Welnu alle vier de kinderen uit het samengestelde gezin Thomas werken binnen het bedrijf op diverse posities. Zoon Oliver is sinds een paar jaar verantwoordelijk voor de Research & Development divisie en kreeg de kans de grootste en meest kostbare fact luidspreker vanaf de grond te ontwerpen. Het werd de fact Fenestria, een machtige zuil waar je een grote luisterruimte voor beschikbaar moet hebben en vooral het budget. Tijdens dat ontwerp sloeg Oliver de raad van zijn vader in de wind en investeerde wel degelijk extra Engelse ponden in spoelen, condensatoren en weerstanden voor het wisselfilter. Met de kennis opgedaan, zijn hij en een paar andere werknemers aan het experimenteren geslagen met de andere fact luidsprekers, de 8 en de 12, om daar eveneens te gaan werken met een geoptimaliseerd filter. Enige hindernis, Peter’s laatste ontwerp waarin hij ziel en zaligheid legde voor hij zich deels terugtrok uit het bedrijf was de originele fact.12, dus hoe vertel je je vader voorzichtig dat hij het bij het verkeerde eind had en wel degelijk die paar ponden extra had moeten spenderen?

Hoe dat overtuigen is gegaan blijft in het ongewisse, wat we wel weten is dat de fact serie is verschenen als Signature, met een nieuw wisselfilter waarop extra is geïnvesteerd in weerstanden en condensatoren. Inmiddels is de fact.8 Signature al geruime tijd in huis bij Lexicom MultiMedia en staat sinds kort de fact.12 Signature in de nieuwe kleur walnut permanent in de winkel. Plan is om met de fact.12 Signature een aantal demo’s voor klanten te organiseren als iedereen weer gewoon in de winkel mag komen. Tot die tijd genieten we er zelf van en maken we de PMC fact.12 Signature hoofdrolspeler in de luistersessie hieronder beschreven.

Systeem synergie

Het systeem is opgebouwd in de luisterruimte waar altijd een Silent Angel Bonn N8 ethernet switch staat met een Forester F1 voeding en een handvol Chord Company C-Stream kabeltjes. Via ethernet is een koppeling gemaakt met een Silent Angel Rhein Z1 server voor Roon software en een Melco N100 digitale muziekopslag. Voor de stroomvoorziening maken we standaard gebruik van een Naim Powerigel, een soort van verdeeldoos met daaraan vaste snoeren. De twee PMC fact.12 Signature luidsprekers zijn op de gebruikelijke plaats gezet, licht ingedraaid zodat de speakers langs mij heen ‘kijken’. Daar ik vrij ben om randapparatuur te kiezen tilde ik een loodzware PrimaLuna EVO 400 naar het rek en koos daarbij voor een Lumin T2 streamer met ingebouwde digitaal naar analoog converter. De in de luisterruimte vaak gebruikte Chord Company luidsprekerkabels waren niet beschikbaar, wel de duurdere Chord Sarum serie waarvan ik ook een interlink tussen streamer en versterker kon gebruiken. De PrimaLuna en de Lumin mochten even opwarmen, voor de versterker met zijn achttal EL34 eindbuizen absolute noodzaak, voordat met Patricia Barber’s geripte CD “Split” het luisteren begon.

Nu ken ik de PMC fact.12 erg goed en ben ook geporteerd van de PrimaLuna EVO 400 en de Lumin T2, dus terwijl Barber speelde en zong bekroop mij het gevoel dat de individuele elementen echt beter konden presteren. De combinatie leek wel te kloppen, maar het was allemaal te gewoon, te zielloos. Componenten oké, interlink en speakerkabels oké, ethernet oké, blijft over de stroomvoorziening. Een duik in een ladekast toverde een prachtige Furutech DPS-4.1 kabel met Furutech NCF connectoren tevoorschijn en een IsoTek EVO 3 Sequel netsnoer. De DPS-4.1 voor de PrimaLuna de EVO3 Sequel aan de Lumin. Dan prikt het blauwe LEDje van een AudioQuest Niagara 5000 netfilter in mijn oog. Ach, ik ben de systeemprijs al aardig aan het verhogen, dus mag de Niagara 5000 (Niagara 3000 was in dit geval voldoende geweest) er ook wel bij. Weer Patricia Barber met “Split”: Now we are talking!! Met een brede grijns op het gezicht zak ik weg in de bak op jacht naar muziek om de PMC fact.12 Signature mee te voeden.

PMC fact.12 Signature luidsprekers

Is The Professional Monitor Company nog nieuw voor u, dan even een korte historie. Het bedrijf is gestart in 1991 en werkte aanvankelijk exclusief voor de Britse omroep BBC, waar de oprichters voorheen zelf werkzaam waren. PMC werd aanvankelijk leverancier van actieve en passieve systemen voor de studio, pas later is PMC aan de slag gegaan met luidsprekers voor thuisgebruik. In de loop der jaren is het merk bekend geworden vanwege de vele artiesten die luidsprekers afnamen voor eigen studio’s, het gebruik van PMC in film en muziekstudio’s, de thuismarkt en sinds een jaar of tien de Europese en Verre Oosten afnemers. PMC koppelt kwaliteit aan duurzaamheid en durft op elke luidspreker 20 jaar garantie te verlenen. De fabriek en het hoofdkantoor van PMC staan in Engeland, drivers worden of met de hand gemaakt of ingekocht bij SEAS en Volt. PMC ontwikkelt alles in eigen beheer en is één van de weinige fabrikanten die het aandurft om transmissielijn luidsprekers voor zowel de professional als de thuisgebruiker succesvol aan te bieden.

Een wat grotere luisterruimte kan plaats bieden aan de drieweg fact.12 Signature met zijn handgemaakte middentonen dome, premium, in tandem actieve, lage tonen weergevers geplaatst in een transmissielijn en een softdome tweeter achter zijn akoestische lens. De Advanced Transmission Line heeft als voordelen een meer gedetailleerde bas, een rijke bas op elk volumeniveau en een diepere bas mogelijk uit een kleinere behuizing. De ATL benut de aan de achterzijde van de conus opgewekte energie veel efficiënter dan een basreflex of een gesloten systeem. De verstevigde behuizing vormt een pijp achter de basunits waarin door zorgvuldig aan gebracht dempingsmateriaal alle lage tonen, behalve de allerlaagste, worden geabsorbeerd. Alleen de laagste tonen komen aan de voorzijde uit de poort en wekken daarmee de illusie dat er een veel groter systeem staat te spelen. Omdat de ATL zorgt voor een schone en gedetailleerde lage tonen maskeren ze de midden en hoge tonen niet, een gegeven dat vooral stemmen positief beïnvloed.

De scheidingsfilters zijn eerst berekend en daarna samengesteld op het gehoor met de beste componenten. Alle condensatoren worden gemeten en gepaard, waarna een paartje wordt gebruikt voor de linker en rechter luidspreker. De gesoldeerde filters worden vervolgens gemeten en beluisterd voordat ze een plekje vinden in de fact.12 Signature. De meetgegevens worden van elk filter bewaard. Maar niet alleen de filters worden zorgvuldig geselecteerd, het gaat op voor elk ander onderdeel van de fact.12. Het maken van de kasten is door PMC uitbesteed aan ervaren kastenbouwers die de kasten voorzien van hun zijden witte kleur of de metallic antraciet lak. Indien nodig wordt 40mm dik HDF toegepast, terwijl de wanden van de fact.12 Signature op natuurlijke wijze verstevigd zijn door de ATL. De zorgvuldig opgebouwde drivers worden speciaal voor PMC vervaardigd en pas na keuring in de kabinetten geplaatst.

Op de achterzijde van de PMC fact.12 Signature zijn verzilverde aansluitingen voor laag, midden en hoog, onderling verbonden met verzilverde plaatjes. Niets let u de plaatjes weg te halen en te gaan bi-ampen, of tri-ampen, bi-wire of tri-wire toe te passen. Boven de terminals zitten twee kleine schakelaars om de bas neutraal, licht gereduceerd of met een kleine boost in te stellen. De tweede schakelaar doet hetzelfde met de hoge tonen. Subtiele verschillen om of de kamerakoestiek te compenseren of het karakter van de aangesloten apparatuur te matchen. Liefst staan ze neutraal, maar soms brengen ze net dat beetje verschil dat luisteren aangenamer maakt.

De PMC fact.12 Signature heeft een prijs van € 9.495,- per stuk.

Technische gegevens:

  • Afwerking: zijden wit of metallic antraciet
  • Cross-over: 400Hz en 4kHz
  • Afmetingen: Hoogte 1110mm + 25mm spikes, breedte 168mm + 100mm sidebars, diepte 420mm + 10mm frontdoek+ 20mm zilveren terminals
  • Woofers: 2 x fact 140mm lange slag
  • Midden: 1 x fact 50mm super clarity soft dome, ferro-fluid gekoeld
  • Tweeter: 1 x fact 19mm high-res, SONOMEX soft dome, ferro-fluid gekoeld
  • Effectieve ATL™ lengte: 330cm
  • Frequentiebereik: 26Hz – 30kHz
  • Impedantie: 8 Ohms
  • Connectoren: 3 paar 4mm PMC Ag terminals (Tri-amp or Tri-wire)
  • Rendement: 84dB 1W1m
  • Gewicht: 26kg per stuk

Van Barber naar Teng

Wat werd er anders met de geoptimaliserde stroomvoorziening? Wel er komt ritme in het systeem, lage tonen worden zowel strakker als intenser, het middengebied bloeit op en hoge tonen komen tot leven. Dat alles hoorbaar onder de vaardige pianovingers van Patricia Barber en haar oude CD. De muziek bleef eerst plakken aan de weergevers, wat ik helemaal niet gewend ben van welke PMC luidspreker ook. Eenmaal omgezet op Furutech, IsoTek en AudioQuest is dat plakken verdwenen en blijft slechts de muziek over die vrij in de ruimte tot leven komt. Rust en stilte nemen de plaats van matige onrust in. Dynamiek spat ongeremd uit het systeem, muziek gaat leven. Laatste benodigde zetje is het reduceren van de bas met de schakelaar aan de achterzijde. De luisterruimte is anders te klein om voluit te kunnen spelen.

Vraag naar een systeem om Vienna Teng met “Warm strangers” tot leven te laten komen en ik schotel u deze opstelling voor. Zonder twijfel is dit de manier om de dynamiek in de opname naar voren te brengen. Van bijna fluisteren tot geweld dat normaliter doet grijpen naar de afstandsbediening, ditmaal op volle kracht door mag gaan. Waarbij de piano op een wijze naar voren komt die op slechts weinig luidsprekers realistischer zal klinken en zeker niet in deze prijsklasse. Waar lage tonen zitten geeft de transmissielijn die snel weer, geen zompige bastonen die na-ijlen op het middengebied, zoals vaak het geval was met oude transmissielijnen. De tijd van de KEF B139 in een Rogers Monitor of IMF ligt ver achter ons. Dit is puntig, strak, op tijd en snel. De eerste track “Feather moon” wordt gevolgd door “Habor” waarin meerstemmige zang een belangrijke plaats inneemt. De afstemming tussen hoog, midden en laag heeft een goede balans. Opgemerkt mag wel worden dat de fact.12 Signature zijn roots meer heeft in de studio weergevers van PMC dan de vriendelijker afgestemde Twenty5 serie, daardoor ongenadig is voor de artiesten en het verrichte werk in de studio. De weergave heeft directheid, openheid, power en verbloemd weinig tot niets. Dat is wennen na de overgrote meerderheid van luidsprekers met een vleug warmte, een licht verhullend karakter of een frequentie verloop dat is afgestemd op vriendelijk gedrag. Met een PMC fact duik je de studio in en is eerlijkheid troef. Wat zorgt voor betrokkenheid en al snel de voeten doet mee tikken op het ritme. Op mij heeft de fact.12 Signature het effect dat ik met geen enkele CD na een paar tracks of halverwege wil stoppen Ik zuig de muziek op in mijn brein en laat het daar zijn werk doen.

Van een totaal andere orde is “House of the rising sun”, uitgevoerd door Cyndee Peters. Roffelende percussie, bellen, saxofoon en een in het geweld verstopte stem. Voor mij staat exact aanwijsbaar elke speler opgesteld. Afgebakend in de ruimte in een stereobeeld dat met een meetlint aangegeven zou kunnen worden, zo precies is het. Doorlopend in de diepte en de breedte, met daarbij een juiste hoeveelheid hoogte. Echo lang hoorbaar, de sax vet met een rijke hoeveelheid nuances. Bongo’s welke aanwezig lijken in de luisterruimte als ware het karaoke voor slagwerk. Best bijzonder deze combinatie waarvan ik overtuigd ben dat het niet ieders smaak is, te weinig verhullend en te echt zijn gehoorde klachten. Want het is alsof een spotlight op elke speler staat. Waarbij elke speler exact te volgen is met elke toon uit zijn of haar instrument. Op dezelfde CD staat “Homeless” van Paul Simon, ik ben klaar om de poppetjes te tellen die meezingen. Prachtig hoe harmonieus de stemmen samen kunnen vloeien om vervolgens uit elkaar te dwalen door steeds meer mensen naar voren te brengen. Hoe gemakkelijk om in gedachten een beeld te vormen van het ensemble en hun opstelling achter de microfoons. De ware schoonheid van deze track wordt blootgelegd en het is gewoon jammer dat het nummer ooit een keer stopt. Werkelijk heel bijzonder op de PMC fact.12 Signature. Vooruit, dan ook nog The Stranglers met “Golden Brown” langs laten komen. Weer totaal anders met een enkele zanger tussen de instrumenten. Stevige basdrum om het ritme aan te geven, veel elektronica toegevoegd voor de nodige effecten. Gevat in een stereobeeld dat een muur van geluid vormt. Ter informatie, de tracks zijn gehaald van LP’s, daarna licht bewerkt en met een analoog naar digitaal converter door STS Digital geschikt gemaakt om op CD terecht te komen.

Naar de Efteling met Dance macabre

Als we nu toch bezig zijn met verzamel CD’s met excellent werk, dan mag “Requiem: Pie Jesu” van een Crystal Cable verzamel CD niet ontbreken. Galmende stem in een kerk, met daarbij een orgel dat de broekspijpen kan laten wapperen op een PMC en een koor dat de soliste ondersteunt. Indrukwekkend hoe laag het orgel gaat in de diepte van de frequenties. Bewonder hoe de soliste straalt met haar stem. Dit is tot nu toe het fraaiste dat ik dit systeem heb horen voortbrengen. Een wonder hoe de luisterruimte van Lexicom MultiMedia kan transformeren tot een kathedraal. Het is zo ongelofelijk dat ik hetzelfde nummer nogmaals draai, het is teer, gevoelig en toch brengt het zoveel kracht mee dat ik bijna met open mond luister. Ben ik een fan van PMC? Ja, al jaren en jaren en niet voor niets heeft zowel een fact.8, als later een fact.12 mijn woonkamer gedurende 10 jaar van geluid voorzien.

Je kunt er niet omheen, op de CD staat ook de “Dance macabre” en die moet en zal ik horen in deze opstelling. Twaalf slagen van de klok gevolgd door de viool om de doden tot leven te wekken. Bassen in het orkest voor de dreigende sfeer, niet via een public address systeem maar in high end. Ik waan mij voor even in het Spookslot van de Efteling als de dynamiek ontploft in de luisterruimte. Zo strak en zuiver, let op er staat een buizenversterker te spelen, het kan nauwelijks beter worden met een kostbare en zware transistorbak. Het gebeurt niet meer zo vaak, maar als het orkest vol uithaalt staat het kippenvel op armen en even later blijkt dat ik mijn adem zelfs heb ingehouden. Laag rendement luidsprekers of niet, de met EL34 buizen volgepropte PrimaLuna trekt het op zijn sloffen en het ging echt hard, echt heel hard.

Even iets rustiger om de hartslag naar beneden te brengen, Diana Krall met haar CD “When I look in your eyes”. Nou ja rustiger, de PMC legt genadeloos bloot wat is toegevoegd aan haar stem en pianospel in de vorm van orkestleden, bas en slagwerk. Om de piano in toom te houden is een wat gedempter volume wel fijn aan de oren. Wat helemaal niet erg is want de fact.12 Signature hoeft niet altijd te blazen om bevredigend muziek weer te geven. Hij blijft compleet, blijft diep gaan in het laag, behoudt zijn heldere hoog dat ook nog wat op te peppen is of te dempen met de schakelaars aan de achterzijde. De PrimaLuna is namelijk best helder en krachtig, dus een pianonoot kan gewoon knallen terwijl je dat niet verwacht. Piano is trouwens zeker een instrument dat bij uitstek laat horen waartoe de fact in staat is, een lastig instrument zo zal iedereen u vertellen. Gitaar en een stem zijn heel wat gemakkelijker weer te geven en komen daarom vaak langs op shows. Terug naar Krall, zingend en spelend in een heldere setting, dynamisch bereik van de opname beperkt zo laat Roon software mij weten, meer dan genoeg om mij te blijven boeien en weer is het lastig om de CD te stoppen. Veel liever zou ik door blijven luisteren tot de laatste noot van de laatste track. Ik word er vrolijk van, geniet van de muziek, krijg inzicht in wat er in de studio aan werk is verricht en beleef toch emotie. De fact.12 Signature is in de handen van een technicus een stuk gereedschap, in de luisterruimte of thuis nog steeds een muziekweergever die ook gevoel en emotie los weet te maken. De combinatie met de Lumin T2 streamer en de Sarum bekabeling van Chord Company staat borg voor transparantie, noch de versterker noch de luidsprekers zetten daar een rem of beperking op. De enorme rust en stilte op de achtergrond kunnen we danken aan het AudioQuest netfilter. Eveneens een onmisbaar accessoire in een top systeem om zelfs het kleinste detail in de opname bloot te leggen.

Live en klassiek

In München tijdens een High End Show kon ik een concert van Sade bijwonen en die sfeer komt terug met “Lovers live” op dit systeem. Haar stem, de sfeer en de geweldige band van destijds zorgden voor een adrenaline niveau dat mij nog uren uit de slaap heeft gehouden die nacht. Natuurlijk kan zelfs een PMC niet die beleving helemaal terugbrengen, is de akoestiek van de luisterruimte niet die van de Olympia Halle en levert de PrimaLuna geen kilowatts aan vermogen, toch tovert het systeem Sade de ruimte in. Met de stuwende bas duidelijk aanwezig zonder op de oren te gaan drukken. Met dit systeem is gitaar een belangrijke factor, speelt het slagwerk van bekken tot basdrum mee. Het levert een compleet plaatje met veel publiek dat uitgestrekt voor het podium staat. Dankzij de diepte in de stereoweergave apart gehouden van de zangeres en de band. Ze zong “Cherish the day” en dat is voor mij inderdaad het geval in de luistersessie.

Wat meer geëngageerd is Alacia Oluatuja met haar geschoolde stem. In de studio opgenomen en droger van klank dan Sade, met weer een basgitaar die het ritme blijft aanduwen, piano die spettert en vocalen om de vingers bij af te likken. Muziek, haast gemaakt om af te spelen op PMC. Groot, imposant, volledig, dynamisch zuiver en het hele stereobeeld op een natuurlijke wijze vullend. Van de systemen die ik recent hier, thuis en elders mocht beluisteren is dit denk toch het meest realistisch van allemaal. Veel dichter kom je niet bij de waarheid. Verfijningen zijn aan te brengen in de bron, de versterking, desnoods door uit te wijken naar de Fenestria van PMC, verder zijn het zijstappen of ga je achteruit. Waarbij smaak een rol speelt, budget, voorkeuren, reeds aanwezige apparatuur, bekabeling en vergeet vooral niet de akoestiek. De fact.12 Signature kan met zijn afgrond diepe laag zelfs een probleem worden in een kleine luisterruimte.

Om af te sluiten van W.A. Mozart muziek van het album “Mozart: Divertimento K. 334, Oboe Quartet L. 370”, gespeeld door het Scottish Chamber Orchestra in FLAC 192/24 en uitgebracht door Linn Records. Gewoon zachtjes spelend is het nog steeds compleet en af. Het hoeft niet altijd te denderen op oorlogssterkte, zeker niet deze lieflijke muziek voor hoorns & strijkers. Instrumenten zijn en blijven telkens goed van elkaar te onderscheiden, nooit overdreven aangezet, nooit saai of suf. Tevens niet te helder of te sprankelend waarmee de natuurlijke klank overschaduwd zou kunnen woorden door artefacten die eerder verstorend gaan werken dan op de lange duur plezier geven. De muziek zoals weergegeven op dit systeem doet de wereld om je heen vergeten, even bestaat Covid-19 niet meer, drijf je gedachteloos weg op de zoete tonen van Mozart. Bestaan er geen zorgen, staat de wereld om je heen even stil. Sluit de ogen en dan is de kans groot dat je langzaam in een roes zakt. Niet omdat de muziek niet boeit, maar omdat je zover tot rust komt. De ademhaling wordt dieper, de hartslag lager, gelukhormoon wordt aangemaakt, zaken welke een goed systeem als dit allemaal met je kan en zal doen.

Van fluisteren tot crescendo

Getriggerd door een Engelse review van de PrimaLuna EVO 400 op The Ear, waarin recensent Jason Kennedy lovend sprak over de EVO 400 in combinatie met PMC, koos ik voor het systeem van vandaag om de PMC fact.12 Signature aan de tand te voelen. Niet vermoedend welk een indruk ik aan de luistersessie zou overhouden. Van een fluisterzacht spelend Schots orkest tot aan het crescendo van Amerikanen in “Dance Macabre” wist de PMC fact.12 Signature te boeien. Met stemmen, met instrumenten, in koor zingend of solo, als aandachttrekker of onderdeel van een orkest. Met een vlijmscherp mes weet de weergever muziek te ontleden, met zachte hand weet de fact net zo goede de luisteraar te verleiden. Een luidspreker om de tanden mee te laten zien of waarmee je weg kunt

zakken in gelukzaligheid. Geen gemakkelijke jongen die een allemansvriend zal worden, daarvoor is hij misschien wel te direct, te ongenadig, te eerlijk en te oprecht. Bent u een luisteraar die het naadje van de opname kous wil weten, het verschil tussen een Bösendorfer of een Steinway altijd wil kunnen horen al spelen ze maar op de achtergrond en kunt u beschikken over zowel een passend systeem als een geschikte luisterruimte, dan is de PMC fact.12 Signature wel iets voor u. De aan de voorzijde slanke verschijning haalt zijn inwendige ruimte voor een transmissielijn uit de diepte van de behuizing en de nog altijd bescheiden hoogte. Uiterlijk is de weinig indrukwekkende PMC zeker niet de meest opvallende in de prijsklasse. Aan uiterlijke schijn doet Peter Thomas al helemaal niet. Aan betere componenten dan op papier nodig zijn gelukkig wel sinds zijn zoon hem dat influisterde. De PMC fact.12 Signature is een weergever van wereldklasse en behoort daarom thuis tussen de topweergevers in het pakket van Lexicom MultiMedia.

Meer informatie en prijs van de Fact.12 vindt u hier.