Primeur: De gloednieuwe Devialet Expert Pro 440 beluisterd op Focal Sopra No.2!
Deze recensie is eigenlijk nog helemaal niet mogelijk, want de nieuwe Devialet Expert Pro 440 versterker is nog niet aan de dealers geleverd. Dus hoe kan het dan, dat ik hem een hele avond op mijn gemak bij Lexicom MultiMedia heb kunnen beluisteren? Die vraag ga ik lekker niet beantwoorden! Ik zeg alleen, dat het een bijzondere ervaring was en dan overdrijf ik niet.
Beschrijving
Het innovatieve Franse merk Devialet heeft zijn Expert versterkers geheel opnieuw ontworpen en op vele punten ingrijpend verbeterd. Uiterlijk is er niets veranderd: de Devialet versterkers lijken nog steeds op pizzadozen van verchroomd aluminium. Ook de aansluitingen zien er identiek uit. Alleen het lettertype van het typenummer “440” in het ronde display is wat mooier geworden. Nee, wie wil weten wat er allemaal is gebeurd, moet echt “onder de motorkap” kijken. En daar wemelt het van de vernieuwde en gepatenteerde (107 patenten!) technologische lekkernijen.
Volgens Devialet zijn alle elementen van de Expert Pro versterkerserie vernieuwd en/of verbeterd. Een korte opsomming van de belangrijkste vernieuwingen.
1) De processorkern van de ADH® analoog-digitale hybride versterkingsschakeling is van 8 naar 10 bits gegaan, waardoor de precisie met een factor 4 is verbeterd (van 256 naar 1024 niveaus). En omdat tevens het vernieuwde controle-algoritme krachtiger is dan voorheen, is de reactiesnelheid toegenomen.
2) Het ontwerp van de Klasse A versterkingstrap is vereenvoudigd, waardoor de signaalweg directer en korter is geworden. Dit verlaagt tevens de vervorming. Bovendien is het stroomverbruik teruggedrongen.
3) De Expert Pro serie is uitgerust met de nieuwe Klasse D versterkingsschakeling, die de klasse A versterker van stroom voorziet. Deze nieuwe versie is geïntroduceerd in het gelimiteerde model “Original d’ Atelier”. Deze nieuwe schakeling zorgt onder meer voor een hogere versterkingsfactor en de printplaten zijn voorzien van twee keer zo dikke koperbanen (6 lagen van 70 µm), waardoor deze schakeling efficiënter werkt en minder thermisch verlies heeft.
4) De vernieuwde Magic Wire® DAC heeft een sterk verlaagde ruisvloer en een ongelooflijk lage vervorming. Ook hier bracht een vereenvoudiging van de schakeling een verbetering in de weergavekwaliteit.
5) De nieuw ontworpen voeding heeft 25% meer piekvermogen (4000 in plaats van 3000 Watt) en zorgt voor een 50% betere ontkoppeling tussen lichtnet en versterker, waardoor interferenties minder kans krijgen om de signaalkwaliteit te beïnvloeden. Tevens is de nieuwe voeding sneller, waardoor de transiënt-weergave is verbeterd.
6) Waar de “oude” Expert-versterkers flink heet werden, blijft de nieuwe Expert Pro stukken koeler. Het koel-oppervlak is 2,5 keer groter geworden en naast minder warmte-ontwikkeling zorgt dit tevens voor betere prestaties op de lange duur.
Daarnaast is ook de RAM® phono-voorversterker ingrijpend verbeterd, het SAM® systeem kent nu al 675 verschillende luidsprekers, het EVO® platform maakt het mogelijk om de Expert Pro te voorzien van (gratis) software-updates, enzovoort enzovoort. Devialet belooft bovendien, dat in 2017 het nieuwe Devialet OS (besturingssysteem) zal worden geïntroduceerd, waarmee ook UPnP/DLNA streaming tot de mogelijkheden kan gaan behoren. We wachten af…
Gebruikte apparatuur
De vergelijking tussen de Devialet Expert 400 en de Devialet Expert Pro 440 is uitgevoerd met de Focal Sopra No.2 luidsprekers. Deze luidsprekers zijn de grotere broers van de Sopra No.1, die ik onlangs heb beluisterd (klik hier). Voor een beschrijving van de Sopra No.2 kunt u de beschrijving van de Sopra No.1 lezen, met de volgende verschillen: de Sopra No.2 is een vloerstaander met de basreflexpoort in de voet (boven de glazen voetplaat) in plaats van in de achterzijde. De onderste sectie van de behuizing is voor de twee basdrivers, daarboven volgt de tweeter en in de bovenste sectie huist de middentoner. De Sopra No.2 is in drie secties verdeeld die in een lichte knik staan, waardoor looptijdverschillen tussen de drivers moeten worden gecompenseerd. De Devialets worden van stroom voorzien door Supra LoRad netsnoeren; onderling zijn de Devialets verbonden door een Chord Sarum Super ARAY digitale interlink en de Focals zijn op de Devialets aangesloten met Audiovector Zero Arreté luidsprekerkabels.
De muziek wordt aangeleverd door een Aurender N10, die wordt gevoed door een Chord PowerChord en die op de Devialets wordt aangesloten met een AudioQuest Diamond AES/EBU digitale interlink (XLR). Alle apparaten worden gevoed via een X-ECT PD-8 verdeeldoos, die op het lichtnet is aangesloten met een Chord PowerChord.
Het SAM-systeem van de Devialets is afgestemd op de Focal Sopra No.2, is ingeschakeld en staat op 60%.
Luisteren
Een gouwe ouwe om mee te beginnen: Eric Clapton met het overbekende Tears In Heaven van het album Unplugged. De leeftijd van de opname wordt hoorbaar in de vorm van een beetje bandruis, maar ik vind het niet hinderlijk. Het gitaarspel wordt gedetailleerd en goed gedefinieerd weergegeven, de stemweergave is bijzonder fraai via de Sopra No.2 en ook de plaatsing is dik in orde. Kortom: een uitermate hoogwaardige weergave, al moet ik daar onmiddellijk bij aantekenen, dat het niet echt mijn type weergave is. Maar dat is persoonlijke smaak. Of niet?
Als ik dit nummer via de nieuwe Expert Pro 440 hoor, valt mijn mond open. Wat een verschil! Waar de “oude” 400 naar mijn mening iets te mechanisch klonk bij de weergave van het gitaarspel, laat de 440 meteen horen dat het “vernieuwingen”-verhaal van Devialet geen gebakken lucht is. De weergave is nòg ruimtelijker en transparanter. De gitaar klinkt mooier; het is net alsof Eric eerst op een oude “oefengitaar” speelde en daarna pas zijn mooie gitaar pakte. Rare omschrijving? Toch klinkt het echt zo. Ook de stem is voller, met meer kleine nuances, meer menselijke warmte. Het stereobeeld is breder en meer gelaagd in de diepte en de weergave is vloeiend.
Een stuk, dat ik graag beluister, is A Gaelic Blessing uit het Requiem van John Rutter. Een mooie opname van Reference Recordings. Wel even het volume een tikkie opendraaien, want het is zacht opgenomen. Het koor klinkt fraai, ruimtelijk en gelaagd; de akoestische informatie draagt bij aan de sfeer van deze opname. Erg mooi. De sobere begeleiding is uitstekend in proportie en domineert nergens. Met name het twinkelen van de harp klinkt erg prettig. Dat de Sopra No.2 in de bas meer presteert dan zijn kleinere broer, wordt duidelijk door de weergave van de diepe pedaaltonen van de orgelbegeleiding, die over de grond komen aanrollen.
Maar ook hier gaat de 440 een forse stap over de 400 heen. Om met dat orgel te beginnen: de laagste tonen zijn niet alleen hoorbaar, maar ik voel ze ook echt. Ook hoor ik nu de karakteristieken van een elektro-pneumatisch Amerikaans orgel, dat toch anders klinkt dan een mechanisch Europees orgel. Ik krijg een diepere inkijk in de opname. Gelaagd van voor tot achter. De harp zingt nu zelfstandig een melodie. Het koor bestaat uit individuele stemmen, terwijl het tòch een geheel blijft. De detailweergave staat op een hoger niveau en het aloude cliché wordt waar: ik hoor nieuwe dingen die ik eerder niet hoorde. De muziek vloeit soepel als honing uit de Focals.
Trouwens, die Sopra No.2 is echt een heerlijke luidspreker, die u beslist moet beluisteren! Zo uitgebalanceerd als de Sopra-serie klonk een Focal nog nooit. De Sopra No.2 is uitstekend geschikt voor lang luisteren zonder luistermoeheid.
Omdat ik steeds meer onder de indruk raak, wil ik toch ook een paar “vaste waarden” beluisteren. Dus: Andrea Bocelli met La Voce Del Silenzio van zijn album Vivere. De 400 doet zijn best en geeft de warme, volle en rijke klank van het orkest prima weer. Ook de stem van Andrea wordt fraai ruimtelijk neergezet en klinkt warm en Italiaans. De plaatsing is correct: Bocelli staat ongeveer twee meter voor het orkest. De definitie in het slagwerk is ook uitstekend uitgewerkt. Dankzij de goed “getemde” tweeter van de Sopra No.2 is het hoog mooi, zeer gedetailleerd, maar nooit agressief. Er is eigenlijk weinig op deze weergave aan te merken. Denk ik. Totdat…
Totdat de 440 laat horen, wie de baas is. En met overmacht. Wàt een verschil! De fluit in het intro blijkt ineens geen “randje” te hebben, maar klinkt soepel en schoon. Het stereobeeld krijgt meer diepte en ruimtelijkheid, waardoor het orkest beter gedetailleerd uit de Sopra’s komt. De strijkinstrumenten vloeien uit de luidsprekers, de percussie heeft meer nuances en ook de dynamiek heeft meer verschillende gradaties, waardoor de natuurlijkheid van de weergave enorm toeneemt. En het decay is nu prachtig.
Nog een nummer van datzelfde album: Io Ci Sarò, met pianospel van Lang Lang. De inzet is abrupt en sterk, de definitie van het pianospel uitstekend, alle audiofiele criteria worden prima afgewerkt: ruimtelijkheid, detailrijkdom, transparantie, transiënt-weergave, dynamiek, etc. etc. De stem van Andrea Bocelli blijft mij boeien; dit nummer is een favoriet van mij, mede door het fraaie spel van Lang Lang. Net als bij het vorige nummer: weinig of niets op aan te merken. Toch?
Nou ja, dat wil zeggen, totdat… inderdaad, u begrijpt het al. De 440 slaat weer toe. De stemweergave gaat van heel mooi naar bijna live, de vleugel groeit een maatje tot een volwassen concertvleugel, de strijkinstrumenten krijgen weer dat zijdezachte, zonder aan definitie te verliezen of saai te worden. De betere separatie tussen de individuele instrumenten maakt de muziek complexer, meer gelaagd. Elke nuance is hoorbaar, maar de weergave blijft een muzikaal geheel. Het verwordt niet tot een analytische opeenhoping van details. Het lijkt wel analoog…
Laat die 400 maar zitten. Het is een heel goede versterker, maar de 440 is op elk gebied beter. En niet zo’n klein beetje ook. Hij veegt nog nèt niet de vloer aan met de 400, maar hij geeft wel heel duidelijk aan, wat er kan gebeuren als je, na het ontwikkelen van een goed product, gewoon doorgaat met ontwikkelen om van dat goede product een nog beter product te maken. Ik speel nu verder met de 440 en ik draai een aantal tracks die ik zeer goed ken, om te zien (euhhh… horen) wat de 440 nog meer kan.
De heerlijke stem van Alison Krauss mag niet ontbreken. Dit keer het nummer Gravity van haar album Lonely runs Both Ways. Gravity is een kleinschalig en intiem nummer en het is opvallend hoe goed die 440 Watt sterke Devialet-combinatie en de twee bovengemiddelde Focal vloerstaanders die intimiteit kunnen weergeven. Je zou denken dat zoiets meer bij een monitorluidspreker past, maar dat valt dus best mee! Met de 440 hoor je niet alleen de stem van Alison, maar ook de keel waar die stem uit komt, de ademhaling, etc. Kortom: het complete plaatje. Ook de andere instrumenten staan prachtig gespatieerd in de ruimte, waarbij met name de dobro van Jerry Douglas laat horen, hoe mooi de 440 ook een minder bekend akoestisch instrument als een dobro kan weergeven. De totale weergave van dit nummer is zó mooi, zó vrij van digitale artefacten, zó vloeiend en organisch, dat ik ongewild de vergelijking met mijn eigen buizenversterkers maak. Zucht…
Natuurlijk wil ik ook even knallen: de Fanfare For The Common Man van Aaron Copland. Een echt Amerikaans spektakelstuk, dat goed is opgenomen door (alweer) Reference Recordings. De enorme klappen op de grote trom en pauken zijn enorm diep, groots en ruimtelijk. Elke klap is hoor- en voelbaar, van de klap op het vel tot en met het natrillen ervan. De koperblazers hebben de karakteristieke combinatie van de warmte van koper en de scherpe definitie van deze instrumentengroep. De spatiëring van de instrumenten draagt ook hier bij tot een meer intense beleving van de muziek. Elke nuance is hoorbaar! Sustain en decay zijn weergaloos en subtiel.
Nog even een stukje pianomuziek, want ik vind dat instrument altijd een graadmeter voor de prestaties van een audioset. Op de Aurender N10 staat Ivo Pogorelich, die de Sonate voor piano Nr. 11 in d klein, KV397 van Mozart speelt. Deze sonate laat alles horen: van de volle, warme klanken in het laag tot aan de ijlere klanken in het hoog. Met name in het hoog merk ik, dat de 440 een duidelijk fraaiere en meer analoge (sorry…) klank heeft. Ook de timing is strakker, de klankkleur van de Steinway vleugel is beter herkenbaar en de vleugel wordt compleet afgebeeld: niet alleen de klank die van de snaren komt, maar ook het natrillen van de snaren, de dempers, het mechaniek en de totale klankkast. Wat heel belangrijk is voor de beleving van de muziek, is dat elke nuance in het spel van Pogorelich uitermate fraai wordt afgebeeld. Elke variatie in aanslag, elk accent, ja zelfs zijn ademhaling is af en toe hoorbaar. Ik mis echt helemaal niets. Sterker nog, ik hoor meer dan ik van de oude 400 gewend was.
Tenslotte draai ik voor de lol twee stukken van het album Unplugged van The Corrs: Only When I Sleep en Lough Erin Shore. Met name het eerste nummer wil snel dichtlopen als de audioset niet optimaal is. Maar zo fraai gespatieerd als met de 440 heb ik het zelden gehoord. Ruimtelijk, breed, vol, diep, gelaagd, noem maar op. Weergaloos! De 440 maakt er bijna een audiofiele opname van. Wat een beest is die nieuwe Devialet toch… De plaatsing is perfect, de timing is snaarstrak en (ik herhaal mezelf) elke nuance is hoorbaar, maar op een mooie manier. Zelfs de Tin Whistle van Andrea is niet scherp, maar melodieus. En het lekkere drumwerk van Caroline staat als een huis, zonder te overheersen. Haar solo in het tweede nummer is vol, diep en ik hoor echt de klappen op de vellen van de drums, inclusief het naklinken. Prima! Sharon speelt op een elektrische viool, die een kenmerkend eigen geluid heeft. Klonk deze via de 400 soms wat synthetisch, de 440 begrijpt helemaal, hoe dit instrument moet klinken. Een 10!
Conclusie
De koning is dood, leve de koning! De nieuwe Devialet Expert Pro 440 is echt een nieuw product. Elk aspect is onder de loep gelegd. De overgang van 400 naar 440 is geen cosmetisch geleuter! U kent dat wel: een knopje hier, een logo’tje daar, een strakker frontplaatje, een extra ingang, ietsje meer pep, een heleboel commerciële blabla, en voilà: een “nieuw model”. Devialet heeft juist het omgekeerde gedaan: het uiterlijk is identiek gebleven, maar het hele binnenwerk is op de schop gegaan. En op het resultaat mag Devialet best trots zijn.
De Devialet Expert Pro 440 bestaat uit twee “pizzadozen”: een Master en een Companion. En daar lijkt een stevig prijskaartje aan te hangen, maar als u bedenkt dat de 440 een voorversterker, eindversterker, DAC, phono-voorversterker en straks ook nog streamer is, dan valt het alleszins mee. Probeer maar eens een set losse componenten van die kwaliteit bij elkaar te zetten. Dan is de prijs niet overdreven.
Bovendien: er komt ook een 220 Pro (één pizzadoos) en die is zeer betaalbaar. Alleen heeft één pizzadoos wat minder het soevereine gemak, de serene rust en de algehele superioriteit in de weergave dan twee pizzadozen. (Pizzadozen? Hebben we het hier over Italiaans eten of over audio?)
Devialet stelde bij de introductie van de “oude” 400 al, dat de klank “bijna Klasse A” was. Daar was ik het niet mee eens. In een aantal gevallen vond ik de klank te mechanisch, te “digitaal”, te weinig vloeiend. Maar deze 440 komt een stuk dichter bij de vloeiende, organische en uitermate zuivere klank van Klasse A! Hij komt zelfs heel dicht bij mijn geliefde EAR Yoshino buizenversterkers en dat redden maar weinig versterkers…
En voor ik het vergeet: Hebt u mijn recensie van de Focal Sopra No. 1 gelezen? Ik zou die conclusie bijna helemaal kunnen herhalen met betrekking tot de Sopra No.2. Natuurlijk zijn er wel verschillen: de Sopra No.1 heeft meer een monitor-karakter (hoewel hij in de meeste woonkamers prima uit de voeten zal kunnen) en de Sopra No.2 is echt een vloerstaander die een woonkamer vult met een breed stereobeeld vol muziek. En de Sopra No.2 gaat uiteraard dieper de baskelder in. Maar ondanks de verschillen tussen de tweeweg Sopra No.1 en de drieweg Sopra No.2 zijn er ook veel overeenkomsten. Ze zijn gebaseerd op dezelfde hoogwaardige Focal-technologie. En allebei nodigen ze uit tot lekker lang luisteren naar mooie muziek. Ze zijn alleen bovengemiddeld gevoelig voor de juiste opstelling qua toe-in, dus een beetje experimenteren is verplichte kost. Maar als ze dan eenmaal goed staan, wordt luisteren een genot.
De combinatie tussen de Focal Sopra No.2 en de Devialet Expert Pro 440 is uitermate harmonieus. Dankzij de SAM-technologie van Devialet kan de basweergave optimaal worden aangepast aan uw persoonlijke smaak of de akoestische omstandigheden en dat werkt perfect. Deze combinatie was voor mij een genot om te beluisteren. Focal heeft de nieuwste versie van de Beryllium tweeter zodanig getemd, dat het agressieve, het dominante en het bijterige helemaal verdwenen is. En daarmee ook de luistermoeheid, die bij mij altijd optrad als ik naar een Focal met Beryllium-tweeter luisterde. Ook de andere technologische vernieuwingen (die ik heb beschreven in mijn recensie van de Sopra No.1) hebben een belangrijke bijdrage geleverd aan het uiteindelijke weergaveresultaat van deze luidspreker. En mede hierdoor is de Sopra No. 2 een luidspreker geworden, waarmee ik heel goed zou kunnen leven. Nooit gedacht dat ik zoiets ooit over een Focal zou zeggen…