Naim Audio ND555 netwerk muziekspeler: Topprestatie uit Engeland

Terwijl ik dit schrijf speelt achter mijn rug een kleine buizenversterker met door mijzelf gebouwde, van een L3/5a afgeleide set monitor luidsprekers. Classic FM in MP3 kwaliteit en toch lekker om naar te luisteren. Hoe anders ervaarde ik de opstelling bij Lexicom MultiMedia waar een Naim Audio ND 555 netwerk muziekspeler de hoofdrol speelde, omgeven door kostbare elektronica van hetzelfde merk en Bowers & Wilkins luidsprekers uit de topklasse. Een wereld van verschil en toch beiden maar één enkel doel dienende: mij laten genieten van muziek. Dat mijn tijdelijke opstelling thuis geen kippenvel en tranen van ontroering opwekt zal niet verbazen. Dat de ND 555 dat wel kan doen is eigenlijk een must als we de prijs van de complete opstelling in aanmerking nemen. Ik kan op de zaken vooruit lopen en vast melden dat de ND 555 aan zijn verplichting voldoet.

Naim Audio ND 555

Naim positioneert de ND 555 streamer met DAC als opvolger van de beroemde CD 555 CD speler. Niet langer beschouwt Naim de CD als het ultieme medium, ze hebben zoals velen streaming tot de belangrijkste bron verheven. Zonder CD helemaal uit het oog te verliezen, want vaak is de CD de bron waarvan de muziek wordt geript om daarna op te slaan op een harde schijf. De ND 555 is bestemd om te worden gebruikt in een Naim Statement opstelling of met de 500 Series elektronica, hij kan net zo goed worden gecombineerd met bijvoorbeeld een Devialet of ander topmerk. Naim geeft zelf aan nooit eerder een bron te hebben ontwikkeld die zo goed in staat is muziek weer te geven. Daartoe zijn heel wat stappen gezet waar ik graag wat dieper op in ga. De behuizing is typisch Naim, een zwarte doos met weinig opsmuk, behalve dan de display waar artwork op te zien is of een hulpje vormt bij het instellen van het menu van de speler.

Als de ND 555 uit de doos komt moeten eerst een zestal transportschroeven worden verwijderd. Daarmee komt het messing sub chassis te zweven op veren en zo ontkoppelt Naim de analoge elektronica in de speler van mechanische invloeden. De messing plaat is zwaar en centimeters dik. Dat de elektronica verend is opgehangen impliceert ook dat de aansluitingen naar buiten beweegbaar zijn, zoals gebruikelijk bij Naim in de duurdere series. Naast het sub chassis is een metalen doos in de behuizing gemaakt waarbinnen de digitale elektronica zich bevindt. Afgeschermd als in een kooi van Faraday om vooral geen invloed uit te oefenen op het analoge deel, tegelijk zo weinig mogelijk storingen van buitenaf te ontvangen. De “doos” is ontkoppeld van de messing plaat. Alle digitale aansluitingen en ethernet zijn hier in te vinden. Een tweede ND 555 look-a-like behuizing is er voor de 555 PS DR voeding nodig, daar komt de netspanning binnen, wordt die met dertien DR regulators constant gehouden en via Burndy kabels sluit men de ND 555 aan.

De elektronica maakt gebruik van de eigen Naim NP800 streaming ontwikkeling, zoals ook te vinden in de Uniti serie en straks in de twee aangekondigde netwerkspelers, daarnaast zijn er nieuwe ontwikkelingen zoals LVDS, Low Voltage Differential Signalling, om timing fouten te voorkomen en ruis te minimaliseren. LVDS routeert het digitale signaal naar een 40-bit SHARC DSP waar data wordt oversampeld voor het vanuit een RAM buffer (300 seconden data) naar de dubbel uitgevoerde Burr Brown PCM1704U-K ladder DAC gaat (R2R). Voor wie nu schrikt en denkt dat een PCM1704 niet verder gaat dan 96kHz, via 8x oversampling kan hij 768kHz aan. In mijn bescheiden mening is een ladder DAC nog altijd de fraaiste oplossing om een digitaal signaal naar analoog om te zetten, meningen kunnen daarover verschillen. De analoge elektronica is met de hand op printplaten gesoldeerd, geen SMD met opgeplakte componenten, maar echte prints met ouderwetse gaatjes. Veel van de onderdelen en zeker die in de signaalweg worden met de hand geselecteerd en met elkaar gepaard om minimale afwijkingen te voorkomen in de kanaalbalans of klank.

Naim gaat met de tijd mee en de ND 555 accepteert maximaal 384kHz/32-bit of DSD128. Op file formaten WAV, FLAC, AIFF, ALAC, MP3, AAC, OGG, WMA, DSD64, DSD128, M4A en AAC. In tegenstelling tot de gebruikelijke opzet waar de klok van het digitale signaal bij binnenkomst bepalend is, maakt Naim de clock van de DAC master voor de hoogste signaalintegriteit en de laagste jitter. Data kan binnenkomen via Chromecast, Apple AirPlay, Bluetooth AptX HD, internet radio, UPnP en USB (1x op de voorzijde). Muziekdiensten als TIDAL en Spotify zijn standaard, de ND 555 kan werken als een Roon Endpoint, Multiroom is mogelijk. Een luxe remote met Zigbee besturing is onderdeel van de levering, maar zal minder gebruikt worden dan de Naim App voor iOS of Android. De aansluitingen aan de achterzijde zijn voor de ingangen: tweemaal Toslink (tot 24/96), eenmaal coax en eenmaal BNC (tot 24/192 en DoP 64Fs, USB (tot 32/384 en DSD128) en ethernet. Er is een BNC digitale uitgang, een IR Out en er zijn aansluitingen voor de Wi-Fi antennes en de Bluetooth antenne. We hebben het over Naim dus is er een 5-pin DIN aansluiting en voor aansluiting op niet Naim apparatuur een paar RCA bussen. De ND 555 kan worden voorzien van een tweede 555 PS DR en/of gebruik maken van een Super Lumina interconnect. Bij toepassing van twee voedingen zal één de analoge elektronica van spanning voorzien en de tweede het digitale deel. Wie nog dieper in de achtergronden van de ND 555 en de 555 PS DR wil duiken kan de white paper lezen op de site van Naim. Interessante kost voor wie het naadje van de kous wil weten. Misschien niet geheel onbelangrijk zijn de prijzen voor de Naim, de ND 555 staat in de prijslijst voor € 16.200,- en minimaal één benodigde 555 PS DR kost in de classic uitvoering € 8.375,-. Een Super Lumina Din-Din interconnect verhoogt de totaalprijs met € 2.325,- voor 1,5 meter.

Opstelling

Een ND 555 met 555 PS DR verdient waardige elektronica en waardige luidsprekers. Bij Lexicom MultiMedia werd in overleg met de importeur Latham gekozen voor een NAC 552 lijnversterker met losse voeding, een NAP 300 DR eindversterker met losse voeding en een paar Bowers & Wilkins 800 D3 Diamond luidsprekers. De luidsprekers werden aangesloten met Super Lumina luidsprekerkabels. Zowel de Naim App is gebruikt om muziek te laten spelen van een aanwezige Melco netwerkopslag als Roon met dezelfde bron. De Roon Core software draaiend op een Lexicom MultiMedia NUC I3. Heel belangrijk blijkt de luisterafstand, ging ik aanvankelijk op ca 2,5 meter afstand van de luidsprekers zitten, ik verhuisde heel snel naar 5 meter waar een veel betere klankbalans en een veel betere integratie van de vier units per kant ontstaat. Ik raad daarom iedereen aan niet te dicht op de speakers te gaan zitten. Ter illustratie een klant die binnen kwam lopen en opmerkte dat hij de opstelling maar matig vond, tot hij plaatsnam op mijn stoel en zijn oordeel, al zichtbaar aan de uitdrukking op zijn gezicht, omsloeg naar pure bewondering en verbazing.

Superlatieven

Buiten de reguliere openingstijden kon ik luisteren naar de set zoals hierboven beschreven, al eerder kreeg ik de kans daartoe samen met klanten en op de demo-avond rond de ND 555. Keer op keer werd ik gegrepen door het realisme dat de ND 555 in de opstelling naar buiten weet te brengen en verbaasde ik mij hoezeer ik emotioneel gegrepen kan worden door een artiest. Het is moeilijk om niet continue in superlatieven te vervallen en toch te beschrijven waartoe een ND 555 in staat is. Zo ontstond er met Alison Krauss en haar “Paper airplane” een schitterende afbeelding van de stem, geweldig afgezet en los van de band, haast ultiem transparant zonder dat de transparantie als entiteit opvalt. De weergave bereikt een niveau van natuurlijkheid waarin luisteren naar aspecten wordt overgenomen door het ervaren van de som der delen. Toch concentrerend op onderdelen ervaar ik een laag weergave strak tot in het oneindige, waarbij de lage tonen dieper rijken dan je denkt of bemerkt omdat alles wat resonanties en/of staande golven normaliter veroorzaakt afwezig blijft. Zo ontstaat een enorm krachtige weergave in pure studiokwaliteit, de illusie opwekkend dat je zelf bezig bent met mastering van de opname. Nog veel erger is het realisme opgewekt door Eva Cassidy met “Time after time” van de CD “Nightbird”. Het is een live opgenomen stuk en de ruimte waarin zij speelt is volledig hoorbaar. Haar gitaar biedt volle overtuiging, zowel de snaar als de romp. Eva was ten tijde van de opname verkouden en heeft verboden om de opname uit te brengen. Het commerciële belang van haar erven ging kennelijk voor, reden dat de CD toch wordt verkocht. Ik weet dat haar neus en haar keel deels vol zitten, maar nog nooit is dat zo goed hoorbaar geweest. Nu snap ik 100% waarom Eva de uitgave tegen wilde houden. Haar zuivere en ontroerende stem boeten namelijk lichtjes in. Met de ND 555 en de overige spullen is dit de beste weergave die ik tot nu toe ken van deze CD, gewoon geript in FLAC 16/44 zonder trucjes. Terecht dat er een cultus is ontstaan rond haar performance, terecht dat er een cultus zal ontstaan rond de ND 555, wat een ongelofelijke klasse wordt nu voor mij neergezet. De rust in de weergave en de diepe stilte op momenten dat zowel gitaar als stem even stoppen is onpeilbaar.

Ritme en trance

Met twee tracks schroef ik het volume fors op, als eerste Fourplay met “101 Eastbound”. Gedownload en op de Melco gezet in 24/96 highres formaat. Geef gas en ervaar Fourplay. Wat gaat dat diep in het laag. In een heel groot stereobeeld dat volkomen los weet te raken van de 800 D3. Homogeen en vullend in alle richtingen, breed, hoog en diep, het is een compleet podium dat voor mij komt te staan. Het volume werkt mee, want dat is zodanig dat een live performance dichtbij is. Een paar dagen geleden stond ik bij een openlucht concert dus de ervaring zit nog in het hoofd. Alleen is Fourplay in huis vele malen zuiverder en hoogwaardiger in weergave. De opname werkt ook mee, kleine percussie hangt zwevend tussen bas en drums, gitaar en piano hakken er flink in. Veel beter gaat dit denk ik nooit worden. Kwaliteit zonder enige versmering of vervorming zodat ik geen aanmerkingen kan ze verzinnen als ik dat al zou willen. Gewoon door met geweld, van de Israëlische formatie Infected Mushroom speel ik “Avratz”. Een dergelijke set voor pure elektronische muziek lijkt waanzin maar is dat niet. Getuige het stereobeeld, het uitsterven van lang aangehouden tonen waar normaliter echt een supertweeter bij aan te pas moet komen, de noodzakelijke kracht welke naar buiten komt voor de bas en de ongekende detaillering. Prachtig losgekomen in een oase van geluid waarin geen weergever meer te horen is. De integratie van de vier units (hoog, midden 2xlaag) is op 5 meter afstand perfect. Lage tonen krijgen de energie mee om te stampen, van een dreunend gevoel in de maag is geen sprake, daarvoor zuigt de winkelruimte teveel laag op.

Jazz!

Dat opzuigen van basenergie beluister ik opnieuw met Nik Bärtsch. Op zijn “Modul 29 14” laat ik mijn ruimte thuis vullen met rollende tonen. Een dreun op een grote trom laat de bekkens resoneren en ruisen, dat hoor ik thuis weer veel minder duidelijk. De druk die de musici weten op te bouwen op het toneel komt genoeg terug in de luisterruimte van Lexicom MultiMedia. De opgenomen piano is al uniek, slagwerk voegt daar een dimensie aan toe. Beter en zuiverder dan op het podium het geval kan zijn, met bijna net zoveel beleving. Details van kleine percussie duiken her en der op in de ruimte terwijl de grote trom dreunt op de achtergrond. Het uitgewerkte thema dat steeds weerkeert, blijft mij minutenlang boeien. Er is zoveel waar te nemen en te horen dat aandacht niet kan verslappen. Ooit hoorde ik op een show, in een heel grote ruimte, Oscar Peterson met “We get requests”, over een paar Bowers & Wilkins 800 D3 en toen was ik al diep onder de indruk en letterlijk tot tranen geroerd. Nu zittend op een stoel in de winkel komt de ervaring van destijds terug. De muziek is opgenomen in 1963 en zal mij nimmer vervelen. Met de vocale geluiden van de bassist uiterst rechts, slagwerk links, piano strak in het midden. Peterson is voor mij nu op zijn allerbest. De muziek is vrolijk, speels, intens en vol melodie. De basloopjes zijn feilloos te volgen, het plukken aan de snaren doe je bijna zelf. En luister eens naar het pianospel en de snelheid daarin van Peterson. Of merk de ruisende bekkens op waarin de popnagels weerklinken. Inderdaad losse popnagels, het zijn oude bekkens, zo worden ze al jaren nergens meer gemaakt. De intensiteit van deze track was zelden of nooit beter dan nu. Geen seconde kan ik stilzitten. Als aan het einde de bas niet meer wordt geplukt maar gestreken staan de tranen wederom in mijn ogen en het kippenvel op de huid. Niet voor niets heb ik “You look good to me” genoemd als muziek voor mijn afscheid van het aardse bestaan. Al hoop ik dat die dag nog ver in de toekomst ligt. Ik ben bang dat er geen Naim met B&W zal klaar staan die dag, dat is wel jammer voor mijn nabestaanden. Beter komen ze daarom nu vast genieten in de winkel van de muziek.

Het is zomer

Klassieke muziek mag niet uitblijven in het repertoire en ik start met Jaap van Zweden die van Locatelli het “Concerto No.1 in D major” uitvoert. Ik zou haast zeggen: “kijk eens hoe het orkest opgesteld staat”, dat kan niet, maar de optisch illusie opgewekt door de oren laat de opstelling van het orkest in de ruimte vertalen naar een beeld in de hersenen. Dat is de kracht van een systeem als dit, in combinatie met het werk van de opname technicus en producer. Van Zweden staat tussen de overige musici in, behoudt daarbij een eigen entiteit en is telkens te volgen, in de solo en als het orkest invalt om de ruimte mede te vullen met zoete tonen. Nooit zijn de tonen te scherp, wel worden ze tot op de spits gedreven zuiver en nauwkeurig weergegeven. Het “Largo” wordt gedragen in de winkel, langzaam, statig, terwijl de illusie blijft bestaan dat ik het concert bezoek. Niet voor niets is Janine Jansen mijn favoriete violiste. Haar gedrevenheid is met het meest bekende werk van Vivaldi, “De vier jaargetijden” en daarvan “De zomer”, constant aanwezig. Haar subtiele spel is denk ik door geen mannelijke violist te benaderen. De tederheid is haar spel is aangrijpend voor mij. Zo zuiver, zo klein soms om later vele malen krachtiger de muziek door de ruimte te slingeren. Soms alleen met het orgel in samenspel, dan weer met het orkest erbij. Het stereobeeld is zeven meter of meer breed. De hoogteafbeelding is perfect, diepte is in ruime mate aanwezig. De diepte maakt het “Adagio” ijl en op afstand. Het is de uitbeelding van de stilte voor de storm, zoals de natuur stil kan vallen voor een noodweer losbarst. Haar viool op fluisterniveau, dan start het “Presto” en ervaar ik de kracht, de druk, de wildheid in het spel. Nooit te overdreven door de set op het podium gezet, nooit de oren teisterend door de met passie gestreken snaren, de muziek blijft zuiver en strak. De ruimte achter het orkest wordt eindelijk eens goed hoorbaar en geeft een vage echo. Daarmee is de belevenis voor mij nu compleet.

Demo avond

Op de demo avond van 5 september en tijdens het opzetten van het systeem beluisterde ik het “Piano Trio No.1” van Beethoven uitgevoerd door het Beaux Arts Trio, “Song of Ruth” van het Bobo Stenson Trio en meer. Keer op keer werd ik gegrepen door het realisme in de set en kriebelde de haren op mijn rug. Om zo de passie en de emotie te kunnen vatten was kennelijk een gehele Naim historie nodig die teruggaat tot de jaren zeventig. Een oorkonde zou The Queen moeten geven aan de ontwikkelaars van de 500 Serie van dit relatief kleine merk uit Salisbury. Het is met Katie Melua en haar tedere “Yellow leaves (Kviteli potlebi)” dat als ze haar eigen track aankondigt het kippenvel weer op de armen staat. Wat een realisme komt hierbij vrij uit de weergevers. De kracht van de muziek zit in de piano, de subtiliteit in de stem van Katie. Het gaat om een grote zaal dat is duidelijk, het podium waar Katie op staat doet mee als voeten bewegen. Geluiden van verschuivende microfoons zijn aanwezig en als het publiek in de zaal klapt na haar zang, vult dat de concertzaal als een ruis van mensen waarin individuen naar voren komen. Ik kan nog veel meer muziek draaien, dat zou puur voor mijn persoonlijke genoegen zijn en ik weet zeker dat ik in herhalingen ga vervallen. Dus ik sluit samen met Katie de luistersessie af en keer met mijn gedachten terug van de O2 Arena in Londen naar de winkel in Leidschendam.

Aries G2, Vega G2 en Leo GX

Onlangs had ik een andere topset onderhanden bestaande uit componenten van Auralic, een losse netwerkspeler, een DAC en een klok. Goedkoper dan de Naim ND 555 maar ook rond de € 20.000,- als complete set. Ik was erg lovend over dat systeem en ben dat nog steeds, daarom is het mogelijk interessant waar nu de verschillen zitten tussen de Auralic en Naim. Ik neem als voorbeeld een schaakspel. De Auralic doet mij denken aan een wedstrijd, een zaal waar het doodstil is zodat je elke gevallen speld kunt traceren. Twee mannen die heel geconcentreerd hun stukken verzetten, geplaatst met een mathematische nauwkeurigheid in het midden van een veld. Het gaat hierbij om de strijd. De Naim ND 555 heeft meer weg van een grootvader en kleinkind die een potje schaken. Gezelligheid is belangrijk, wie wint geeft niet, zeker niet voor opa. De stukken staan niet zo precies gepositioneerd op het bord. Nog steeds is het schaken heel belangrijk, kan de concentratie verstoord worden door geluiden elders in huis, maar ach wat geeft dat. Ik wil hiermee aangeven dat de Auralic de technische luisteraar die geen bit wil missen vaak zal aanspreken en de muziekliefhebber die meer de passie in het spel zoekt zonder zich te bekommeren om een geluidje in de zaal bij een live opname, meer een Naim man/vrouw zal zijn. Dat ik van beide opstellingen oneindig zou kunnen genieten geeft aan de andere kant aan dat topkwaliteit altijd de boventoon voert en dat ontbreekt noch bij Auralic noch bij Naim.

Ultiem?

Stel u koopt een ND 555 muziekspeler, of u heeft daar plannen voor, moet dan het gehele systeem op een zo hoog niveaus staan? Het “ja” zeggen is te kort door de bocht, al verdient de ND 555 met de 555 PS DR dat zeker. Zoals in vroeger tijden huldigt Naim de stelling dat het eindresultaat van een opstelling nooit goed genoeg kan zijn als de bron ons in de steek laat. Begin bij de beste bron die er is en ga vanuit dat punt bouwen. Naim heeft daarin gelijk al is een ND 555 in veel systemen too much en kan de ND 555 daarin nooit volledig laten horen wat mogelijk is. Wie het zich kan veroorloven en de luisterplek heeft om de Bowers & Wilkins 800 D3 zijn ruimte te gunnen, zal weinig betere systemen op de markt vinden dan in de onderhanden opstelling. Het gaat niet meer om detaillering, om stereobeeld, om rust, om stilte op de achtergrond, om lage en hoge tonen, het gaat deze keer over beleving, gevoel, realisme, tranen en kippenvel. Naim streeft naar het weergeven van de emotie in muziek, het via tonen blootleggen van het innerlijk van de muzikant, daarin slagen ze met de ND 555. De ultieme netwerkspeler? In ieder geval één van de allerbesten beschikbaar, ongeacht het budget, waarin muziek met hoofdletters geschreven staat.