Monitorluidsprekers vergeleken (1): Audiovector Si1 Super, Si1 Avantgarde Arreté, Bowers & Wilkins PM1

Hoe volwassen zijn de “kleine” luidsprekers?

Niet iedereen kan of wil grote vloerstaande “full size” luidsprekers plaatsen. Dus maken de meeste fabrikanten ook compactere uitvoeringen, die op een standaard kunnen worden geplaatst. Omdat in professionele geluidsstudio’s vaak compacte luidsprekers worden gebruikt om de opname te “monitoren”, worden kleine luidsprekers vaak monitorluidsprekers genoemd, ook al hebben ze uitsluitend de afmetingen gemeen met echte studiomonitors. Zowel Audiovector als B&W spreken op hun websites gewoon over compacte luidsprekers.
Optisch zijn de compacte luidsprekers minder aanwezig dan hun vloerstaande familieleden. Het nadeel is echter: van een “kleintje” mag u geen volledige basweergave verwachten. In hoeverre dit voor u een probleem is, zult u zelf moeten bepalen door verschillende luidsprekers te beluisteren. Ik kan nu alvast verklappen, dat het verlies aan bas mij best meeviel.

AQ-RJ-E-Vodka-2-lexicom-multimediaDe audioset
In de luisterruimte van Lexicom MultiMedia had Patrick voor mij een absolute superset opgebouwd, waarmee ik de luidsprekers stevig aan de tand kon voelen. Namens Naim waren aanwezig: NAC282, NAP200, HiCap DR, N-DAC, XP5 XS en UnitiServe. The Chord Company werd vertegenwoordigd door de Sarum-serie: Tuned Aray PowerLead (aan de NAP200), Tuned Aray Digital, Tuned Aray analoge interlinks en luidsprekerkabels. Als extraatje was er een setje Sarum brugjes om de metalen plaatjes tussen de luidspreker-aansluitingen te vervangen. Vertere Acoustics heeft een paar fraaie DIN-kabels in het programma, die een forse upgrade betekenen in vergelijking met de standaard Naim-kabels. Twee DIN-kabels waren in de set opgenomen: de voedings/signaalkabel tussen NAC282 en HiCap DR en de 4-pins kabel tussen HiCap DR en NAP200. De UnitiServe heeft zijn eigen voeding; een Musicline PowerIgel voorzag de overige apparaten van stroom. De UnitiServe was aan het netwerk gekoppeld middels een AudioQuest Vodka CAT7-ethernetkabel. Bent u er nog?

Een oneerlijke vergelijking
Omdat ik meestal de Audiovector Si3 Avantgarde Arreté als referentieluidspreker gebruik, is deze luidspreker voor mij een soort ijkpunt geworden. Als uitgangspunt heb ik de Si3 Avantgarde Arreté kort vergeleken met de Si1 Avantgarde Arreté. Het topmodel van de Si3-lijn tegen het topmodel van de Si1-lijn. Is dat eerlijk? Nee. Is dat leerzaam? Ja. Zoals verwacht, gaat de Si3 flink verder de diepte in. Dat mag worden verwacht van een bijna drie keer zo grote kast en een extra bas-unit. Bovendien is het totale weergavebeeld grootser, weidser en dieper. Meer concertzaal-gevoel. De Si1 concentreert zich op andere aspecten van de weergave en is (mede door het ontbreken van de onderste basregisters) bijzonder transparant. Zie ook het vervolg van deze tekst.
Helaas proberen sommige fabrikanten het gebrek aan diepe bas te “overcompenseren” door de middenbas extra op te pompen. Daardoor lijkt de luidspreker in eerste instantie meer bas te produceren, maar in feite is er sprake van een onnatuurlijke klank, die niet in balans is en vrij snel gaat vervelen. Gelukkig zijn Audiovector en B&W niet in die val getrapt; de onderste basregionen worden gewoon weggelaten en dat is een betere keuze. Voor wie echt niet zonder die laagste bassen kan, blijft altijd nog de optie van een subwoofer.

Audiovector Si1 Super en Audiovector Si1 Avantgarde Arreté

Twee luidsprekers uit de Si1-lijn, allebei van het type “tweeweg basreflex”, met vrijwel identieke kastafmetingen. Daarmee houden de gelijkenissen op. Want de Super en de Avantgarde Arreté zijn twee zeer verschillende luidsprekers. Natuurlijk vallen bij het luisteren de familietrekjes onmiddellijk op, maar de verschillen zijn minstens net zo groot.
De Si1-lijn bestaat uit vijf modellen: de Si1, de Si1 Super, de Si1 Signature, de Si1 Avantgarde en de Si1 Avantgarde Arreté. De Super kost € 1.800,– per set; een setje Avantgarde Arreté mag voor € 4.500,– met u mee naar huis. De bijpassende standaards kosten € 550,– per set. Die laatsten zijn een aanrader, want ze zijn solide, stabiel en ze passen qua vormgeving perfect bij de luidsprekers.

charles-aznavour-lexicomDe Si1 Super is een uitstekend klinkende luidspreker, die een zeer compleet en doortekend stereobeeld neerzet. De integratie tussen tweeter en midden/laag-unit is ronduit goed te noemen; over het gebrek aan diepe basweergave hoef ik het niet meer te hebben. De Super zet een mooi en geconcentreerd plaatje in de luisterruimte. De stem van Andrea Bocelli komt mooi los van de luidsprekers; de zanger staat ongeveer een meter vóór het orkest. Akoestische instrumenten zijn bijzonder mooi van klank en de Super laat duidelijk merken dat hij daar een voorkeur voor heeft, net als voor stemmen. Zowel Andrea Bocelli als “good old” Charles Aznavour klinken prachtig. Strijkinstrumenten (violen, cello’s) worden realistisch afgebeeld en klinken zoals u mag verwachten. Zelfs een concertvleugel wordt op een geloofwaardige manier in de luisterruimte gezet en dat is een prestatie van formaat. De weergave is weliswaar iets compacter dan ik gewend ben, maar dat doet niets af aan de klank en de uitstekende detailweergave. Tot mijn niet geringe verbazing schiet de Super zelfs niet in de stress van een compleet symfonie-orkest, zoals het Minnesota Orchestra. Denkt u vooral niet dat u rustig aan moet doen omdat de Si1 Super zo’n klein luidsprekertje is, want de Super heeft genoeg in huis om een flinke burenruzie te veroorzaken! De totale indruk is die van een verfijnde luidspreker, die erg veel “waar voor uw geld” biedt. Alleen liefhebbers van zeer diepe bastonen zullen naar een subwoofer verlangen; ook headbangers en liefhebbers van heavy metal zullen waarschijnlijk een andere keuze maken.

De Si1 Avantgarde Arreté is het topmodel uit de Si1-lijn en dat is te merken. Audiovector heeft alles wat mooi en goed is in dit toppertje verwerkt. Vandaar het flinke prijskaartje. Ga maar na: € 5.050,– voor een set compacte luidsprekers met de bijpassende standaards is niet kinderachtig! En toch is dat prijsverschil met de Super te rechtvaardigen. Er is een andere midden/laag-unit gemonteerd met een titanium spreekspoel en de tweeter is dezelfde als in de grote Si3 Avantgarde Arreté. De luidsprekerbehuizing heeft extra verstevigingen en de achterzijde is extra versterkt; de tweeter heeft een eigen compartiment in de luidspreker, compleet met reflexpoortje. Tenslotte is ook het scheidingsfilter verbeterd.

Dit alles leidt tot een ronduit verrassende weergavekwaliteit. Wanneer ik naar het Minnesota Orchestra luister, constateer ik een betere plaatsing in een groter stereobeeld. Er is meer rust in de weergave, meer overzicht. De detailrijkdom is fantastisch en maakt de klank completer. In de Suite voor cello solo van Bach zijn alle aspecten hoorbaar: de snaren, de klankkast, de bewegingen van de strijkstok over de snaren en de ademhaling van Pieter Wispelwey. Ga ik naar Andrea Bocelli, dan hoor ik meteen de vollere en rijkere weergave van de stem. Meer gevoel, meer passie. Kleine nuances van de muziek, die het verschil maken en een gevoel van “echtheid” geven. Natuurlijk wil ik ook de concertvleugel nog even horen. Ongelooflijk: terwijl de luidsprekerbehuizing dezelfde inhoud heeft als de Super, is de klank groter, rustiger, gedetailleerder en rijker. De manier waarop de Avantgarde Arreté dit grote instrument in de luisterruimte neerzet, is uitstekend voor zo’n compacte luidspreker. Tenslotte mag Charles Aznavour zijn onvergetelijke uitvoering van She zingen. Ik vind de melodieuze stem van Charles Aznavour vele malen mooier dan de grindmolen-stem van Leonard Cohen, die dit nummer in 1999 opnieuw uitbracht. Aznavour zingt met gevoel, de klank is in balans, ik zit te genieten en luister het hele nummer in plaats van een klein stukje. Deze compacte luidspreker doet één ding absoluut niet: klein klinken!

Audiovector Si1 Avantgarde Arreté en B&W PM1

De Bowers & Wilkins PM1 is een luidspreker, die qua prijs tussen de Audiovector Si1 Super en Audiovector Si1 Avantgarde Arreté in zit. Inclusief de bijbehorende standaards kost een set PM1 u € 3.000,–. Daarvoor krijgt u een tweeweg basreflex luidsprekersysteem met een bijzondere vormgeving, gekroond met de Nautilus-tweeterbehuizing van B&W. De tweeter zelf is van aluminium met een koolstofvezel versteviging en de midden/laag-driver is van geweven kevlar. De basreflexpoort zit in het front en is voorzien van kleine putjes (ook wel “golfbalpatroon” genoemd) met als doel een gelijkmatiger luchtstroming. In de luidspreker zijn de B&W Matrix verstevigingen aangebracht.

BW-PM1-monitors-lexicom-multimediaIk ga B&W een groot compliment maken. Ter verduidelijking eerst deze inleiding. Aan de achterzijde van de meeste luidsprekers vindt u twee sets aansluitingen. Leuk voor de biwiring-fetisjisten, maar wie gewoon één set luidsprekerkabels gebruikt, moet de twee aansluitingen met elkaar verbinden. Bijna alle fabrikanten kiezen dan voor blikken plaatjes. Die lijken niet onaardig, want ze zijn (dunnetjes) verguld en zien er dus heel bruikbaar uit. Neemt u van mij aan, dat het waardeloze ondingen zijn. Inferieure troep. Wie die blikken plaatjes vervangt door brugjes (stukjes luidsprekerkabel) zal het verschil horen! Zeker in de prijsklasse van de PM1 (en daarboven) zijn die blikken plaatjes mijns inziens geen acceptabele oplossing. Nu komt het: B&W levert standaard brugjes bij de PM1! Applaus! Applaus! Waar is de whisky?

Terug naar de luistertest. De PM1 heeft een gevoeligheid van slechts 84dB en dat is niet veel. In de praktijk betekent het, dat hij een flinke schop onder z’n achterste nodig heeft om lekker te klinken (lees: een pittige versterker). Met een 2×30 Watt versterkertje kom je dan niet ver. Maar gelukkig levert de NAP 200 2×70 Watt. Draai het volume wat verder open en de PM1 laat horen wat-ie kan. En dat is veel! Als eerste pak ik weer Andrea Bocelli. De PM1 geeft zijn stem mooi vol en doortekend weer. Een tikje warmer en donkerder dan de Audiovector, maar dat kan best lekker zijn. Ook de stem van Charles Aznavour komt heerlijk rond en warm uit de luidsprekers. De klank is meer gericht op “easy listening” dan op ultra-exacte definitie en extreme detailrijkdom. Dat hoeft geen nadeel te zijn, want de “overcooked” pop-CD’s van tegenwoordig klinken dan nèt iets minder scherp en dat is vaak een zegen.
Wanneer ik de Berceuse Op. 57 van Chopin beluister, klinkt de vleugel mooi, genuanceerd en absoluut geloofwaardig. In vergelijking met de Si1 Avantgarde Arreté is er wel sprake van enige kleuring, maar die is niet onaangenaam. Ik ga naar de Suite voor cello solo van Bach en dan verandert het beeld enigszins. De PM1 geeft hier iets minder diepte, iets minder detail en iets meer kleuring dan de Si1. Desondanks blijft de PM1 aanganaam om naar te luisteren, maar mij boeit de Si1 meer, ondanks de vollere bas van de PM1.
De Danse Macabre van Saint Saëns is een orkeststuk, waarin heel veel verschillende aspecten van de weergave aan bod komen. PM1 en Si1 doen het allebei erg goed. De vioolsolo is mooi en zangerig, de pauken hebben de gewenste impact, de triangel twinkelt boven het orkest uit en de xylofoon is dominant aanwezig met zijn eigen melodielijn. Bij de totale beoordeling neemt de Si1 toch een voorsprong, want hij werkt de akoestische informatie beter uit en schetst een helderder beeld met meer diepte. En als het gaat om detailweergave is de Si1 de kampioen. Bovendien wreekt de iets donkerder afstemming van de PM1 zich een enkele keer in een bas die wat minder in balans is.

Wanneer ik het verschil in karakter moet omschrijven, noem ik de PM1 een bruin café (waar roken nog mag!) en de Si1 Avantgarde Arreté een geluidsstudio. De Si1 Avantgarde Arreté komt nog het dichtst bij het “studio-monitor-gevoel”. Vergeet bij deze beoordeling echter niet, dat er ook een leuk prijsverschil tussen de PM1 en de Si1 Avantgarde Arreté zit.

Conclusie
Na het beluisteren van deze drie compacte luidsprekers is de conclusie duidelijk. Deze “kleintjes” zijn qua klank allerminst klein. Het zijn volwaardige luidsprekers die alleen in de diepste basregionen iets missen. Dat zal lang niet voor iedereen een probleem zijn en bovendien presteren met name de B&W PM1 en de Audiovector Si1 Avantgarde Arreté op bas-gebied beter dan ik op basis van de kast-grootte had verwacht. Opvallend is het stereobeeld, dat deze drie kandidaten weten te scheppen. De transparantie van de Audiovectors en de warmte van de B&W’s zijn twee verschillende opvattingen, twee afstemmingsvarianten, waar u uit mag kiezen.

Elk van de drie heeft een eigen karakter. De meest betaalbare, de Si1 Super, is een hoogwaardige luidspreker die heel veel “waar voor uw geld” biedt en in staat is om uw woonkamer te vullen met prachtige klanken. De weergave is in balans, goed gedefinieerd en open.
De PM1 biedt een vol, wam geluid en een prima basweergave. De detailreproductie is prima, de nuances die de muziek tot leven wekken, zijn aanwezig. Koppel hem aan een potente versterker en u hebt een uiterst muzikale set, waar u jaren plezier van hebt.
De Si1 Avantgarde Arreté is het paradepaardje van de drie, maar hij is ook veruit de duurste kandidaat. In alle opzichten is hij de winnaar. Detailweergave, neutraliteit, stereobeeld, alles is uitstekend voor elkaar bij deze grote kleine luidspreker.

Wie levensgrote muziekreproductie in zijn kamer wil, inclusief de allerlaagste bastonen, kan niet om een vloerstaande luidspreker heen. Voor wie die allerlaagste bas niet zo belangrijk vindt, zijn er de compacte luidsprekers met hun grote transparantie, hun prachtig gedefinieerde stereobeeld en hun verrassende muzikaliteit.

Chord-signature-links-lexicom-multimediaAanvulling 1: brugjes
Bij “De audioset” heb ik reeds vermeld, dat er een setje Chord Sarum brugjes voor mij klaar lag. Uiteraard heb ik de luidsprekers beluisterd zoals ze van de fabriek kwamen, maar na afloop van het “officiële” luisterwerk kon ik de verleiding niet weerstaan om de brugjes te proberen. Ik heb hiervoor de Audiovector Si1 Avantgarde Arreté gebruikt.
De brugjes bestaan uit twee setjes van twee korte kabeltjes (± 10 cm) met aan de ene kant een vork-stekker (“spade”) en aan de andere kant een 4mm banaanstekker. Draai de aansluitklemmen los, verwijder de blikken plaatjes, klem de vorkjes tussen de ene set klemmen en steek de banaanstekkers in de andere klemmen. Luidsprekerkabels aansluiten en spelen maar! De verschillen waren onmiddellijk hoorbaar: het stereobeeld wordt aangevuld met subtiele details, het hoog wordt rustiger en s-klanken klinken natuurlijker. Het hoog is zachter van karakter, zonder randjes of neigingen tot scherpte. Dit setje brugjes is echt perfect geschikt om het beste uit uw luidsprekers te halen. Een zinvolle upgrade die het geld meer dan waard is!

Aanvulling 2: een tweak
Na een bezoek aan de Audiovector-fabriek in Denemarken kwam Lex terug met twee speciale bitjes en een tip om de luidsprekers te tweaken. Het idee is heel simpel: bij het assembleren van de luidsprekers worden de tweeters goed vastgezet met speciale schroeven, waar geen normale schroevendraaier op past. Het idee is nu, om met zo’n speciaal bitje de drie schroeven van de montageplaat van de tweeter los te draaien en ze daarna handvast aan te draaien. Zo gezegd, zo gedaan. Ik had geen idee wat ik hiervan moest verwachten, maar het effect was grandioos. Na de schroevendraaier-arbeid werd ik getrakteerd op een zijdezacht, volkomen ontspannen en natuurlijk hoog, een kamerbreed stereobeeld dat super-gedetailleerd was tot in de uithoeken van de luisterruimte, zonder daarbij opdringerig te worden. Bekkens waren absoluut schitterend; ik hoorde echt de tik van een houten drumstick op een metalen bekken. Geniaal! De luidsprekers waren eerst al voorzien van de brugjes en nu ook nog deze tweak. Ik begon visioenen van Quad elektrostaten te krijgen.

Uiteindelijk zat ik te luisteren naar een combinatie, die u echt gehoord moet hebben: de in het begin beschreven audioset van topkwaliteit en de getweakte Audiovector Si1 Avantgarde Arreté met brugjes. Het is echt niet te geloven dat zo’n kwaliteit uit zulke kleine luidsprekers kan komen. Recenseren kan zo ongelooflijk leuk zijn…