MartinLogan ElectroMotion ESL: Unieke prijs/prestatie

Lexicom Multimedia prijst zich gelukkig met de premium dealerstatus van het puur Amerikaanse merk MartinLogan, een luidsprekermerk dat sinds de jaren ’80 elektrostatische luidsprekers op de markt brengt. In vrijwel alle gevallen combineert MartinLogan een elektrostatisch paneel voor de midden- en hoge tonen met een passieve of actieve woofer voor de frequenties onder de 500Hz. Hoe groter het paneel, des te lager komt de scheidingsfrequentie te liggen. Vandaag beluister ik de kleinste telg uit het roemrijke geslacht, de ElectroMotion ESL, die met zijn prijskaartje van € 1.775,- per stuk een in mijn oren en ogen unieke prijs/prestatie weet neer te zetten. Mogelijk moet u even wennen aan de vorm en de afmeting, als dat lukt, kan beluisteren eigenlijk niet uitblijven.

ElectroMotion ESL

De MartinLogan ElectroMotion ESL vertegenwoordigt een nieuwe generatie elektrostatische luidsprekers, waarbij deze ESL gebruik maakt van een 34 inch hoog, gebogen XStat paneel en een geïntegreerde, conventionele, high-performance woofer. Zoals alle MartinLogan luidsprekers is de luidspreker toe te passen voor stereoweergave en voor het opbouwen van geavanceerde home cinema installaties. Het ElectroMotion ESL XStat MicroPerf elektrostatische panel is gespannen binnen een uit aluminium en kunststof samengesteld frame. Het frame vormt geen belemmering voor de bewegingen van het membraam en laat de dipoolwerking volledig in orde. Het frame is stijf genoeg om vervorming tegen te gaan opgewekt door trillingen en resonanties. Tegelijk voorkomt het AirFrame akoestische kortsluiting en maakt het gebruik van een elektrostaat 100% veilig. Het MicroPerf ontwerp zorgt dat de elektrostatische membranen groter mogen zijn dan in het verleden zonder te verliezen aan integriteit, waardoor de belastbaarheid van het systeem stijgt, het rendement toeneemt en de belasting voor de versterker vriendelijker is. Het AirFrame en MicroPerf zorgen voor een optisch bijna transparant paneel, waarin de CLS XStat transducer verantwoordelijk is voor de royale spreiding van de hoge tonen. Een voordeel van elke dipool is het feit dat de tonen voor- en achter het paneel met elkaar in tegenfase zijn en elkaar opheffen aan de rand van het paneel. Zo worden reflecties van de zijwanden vermeden en hoort u vrijwel alleen het direct in de luisterrichting afgestraalde geluid. Want ongewenste reflecties maken het geluid rommelig en halen de verstaanbaarheid van stemmen omlaag.

Passieve basconus

Voor de basweergave maakt de ElectroMotion ESL gebruik van een 8 inch woofer met een stijve conus, waarvan de magneetsterkte en het rendement exact zijn aangepast aan het elektrostatische paneel. Het scheidingsfilter maakt gebruik van luchtspoelen en polyesterfilm condensatoren. MartinLogan noemt de filtertechniek “Vojtko”. De luidspreker staat op verstelbare spikes zodat de mate van achteroverhellen in te stellen is en de luidspreker stevig wordt gekoppeld aan de onderliggende vloer. Aansluiten kan met blank draad of liever met banaanstekers. Een paar specificaties op een rij: het opgegeven frequentiebereik loopt van 42–22.000 Hz binnen ±3dB. De horizontale spreiding is 30°, terwijl de verticale spreiding wordt bepaald door de hoogte van het paneel namelijk 71cm. Het paneel meet 86 x 22cm en heeft een oppervlakte van 1,892 cm². De lage tonen onder de 500Hz komen uit de 8 inch woofer in zijn eigen basreflex behuizing, vast aan het paneel gemonteerd. Het rendement van het systeem is 91dB/2.83V/m, met een impedantie van 6Ohm die pas bij 20kHz zakt tot 1,6Ohm. Aanbevolen worden versterkers die tussen de 20 en 300 watt per kanaal kunnen leveren. De speaker weegt net iets boven de 16 kilo en meet 132,3 x 22,9 x 41,4cm. De prijs van de MartinLogan ElectroMotion ESL is € 1.775,- per stuk.

Met Naim gecombineerd

Om de ElectroMotion ESL goed te laten werken is niet veel meer nodig dan een Naim Nait XS2 van € 2.525,-, die ik graag combineer met een Naim ND5 XS streamer/DAC van € 3.075,-. Komen daar nog bij de luidsprekerkabels en de netsnoeren, maar die hoeven samen geen vermogen te kosten. Op genoemde combinatie start ik als eerste met een werk van Nik Bärtsch, het “Modul 29 14”. Na een veel groter model in de winkel te hebben gehoord missen hoogstens de laagste lage tonen zoals een groter model wel kan bieden, gelukkig is het laag dat wel beschikbaar is niet alleen zeer acceptabel, het is bovendien prima gedoseerd in de luisterruimte. Wat daar boven met de muziekinformatie gebeurt heeft de ware transparantie van een elektrostaat, per direct hoorbaar aan de pianoklanken en geldt zeker voor alle slagwerk dat langs komt. Een steeds herhalende hoge pianonoot lijkt het karakter van een bel te krijgen, zo zuiver en oprecht wordt het geluid naar voren gebracht. De drumkit met zijn trommels en bekkens brengt een schier ongelofelijk inzicht in de manier van aanslaan. Als ik mijn hoofd beweeg van links naar rechts en/of richting de zijkanten van de bank opschuif dan blijft het stereobeeld exact op zijn plaats staan en neemt de klankkleur geen andere tint aan. Het “beam effect” waar elektrostaten altijd om veroordeeld zijn bestaat op deze gebogen variant nauwelijks meer. Pas als ik naar de zijkanten van de driezitter schuif gaat het beeld mee in de gekozen richting, iets dat niet anders is met conusluidsprekers. Gedurende de hele track blijft de transparantie fascinerend aanwezig op een wijze die met een dome- of zelfs een bandtweeter niet te imiteren is.

De vocalen

Met instrumentale muziek is de overgang tussen conus en paneel niet vast te stellen en om daar verder op in te zoomen vervolg ik met de vocalen van Jane Monheit en haar “Over the rainbow”. De lastige opname laat op de ESL geen al te diep stereobeeld horen, Jane staat niet ver van de piano af en dat kan anders weet ik uit ervaring. Bedenk, sommige luidsprekers zetten haar in de piano en dat is uiteraard echt fout! Zacht en op een natuurlijk volume doet een contrabas mee. Piano blijft het hoofdinstrument tot een trompet het werk overneemt in een solo. De stem van Monheit kan behoorlijk uitschieten, tot aan het onaangename aan toe, maar blijft binnen de lijnen op de MartinLogan. Het is een pakkende manier van weergeven, erg natuurlijk aandoend en weer kan ik geen overgang ontdekken tussen paneel en woofer. Misschien wel met een paar octaven lager uitkomende mannenstem? Het is Paul Stephenson met “These days” die de speurtocht tevergeefs maakt. Als zijn stem in toonhoogte varieert is het niet zo dat de stem in hoogte schuift, hij blijft in de lucht hangen daar waar je hem menselijk gezien verwacht. Op een juiste hoogte. Wel merk ik dat de lichtere tonen uit instrumenten zich hoger afspelen dan de bassen. Maar ik kan mij dat best verbeelden en weet eerlijk niet op dit moment hoe meer “normale” luidsprekers hier mee omgaan.

Slagkracht

Juist omdat percussie en stem zo mooi zijn kan ik het niet laten om met Dead Can Dance langs te komen en hun “Yulunga”. Ik merkte het al eerder tijdens het spelen, de MartinLogan houdt er van een zetje extra in volume mee te krijgen om de muziek levendig te houden. Speel muziek te zacht af en het wordt een beetje futloos. Met een streep meer volume leven instrumenten op, neemt de slagkracht kwadratisch toe en komt Dead Can Dance los in een oneindige reeks details verstopt in deze track. Ik verlies de neiging bezig te zijn per track met zoeken naar de meest optimale volumestand, omdat ik intensief wil luisteren naar elk tikje in de opname, elke wending van de stem, of het laatste balletje in de sambaballen. De slagkracht van de woofers is zodanig gekozen door MartinLogan dat de impact perfect zal passen in heel veel huiskamers waarvan de afmetingen pakweg tussen de 25 en 40 vierkante meter blijven. Meer slagkracht is te halen uit de grotere MartinLogan types waar de enkele woofer per kant wordt vervangen door een dubbel exemplaar, passief of zelfs actief, in een basreflex of asymmetrische behuizing. Heel af en toe verlang ik wel naar wat extra energie, zoals bij de klappen op de oliedrums die Dead Can Dance in de opname heeft verwerkt.

Wereldmuziek

Zoals te verwachten is opent “The Murmers’dance” van Loreena McKennitt een nieuwe wereld op de elektrostaat, de wereldmuziek waarin zoveel verschillende instrumenten zijn verwerkt groeit en bloeit in een wijd open getrokken stereobeeld. Af en toe rommelig opgenomen, maar daardoor niet minder levendig. Het is de snelheid in de getokkelde instrumenten die het meest de aandacht trekt en waar Loreena feilloos bovenuit blijft komen met een zuivere en heldere stem. Als aan het eind van de track de zaal laat horen hoezeer ze de performance op prijs stellen, spreidt het publiek zich uit tussen de luidsprekers, niet daarbuiten, in hoogte opgebouwd uit laagjes. Individuele stemmen en handen worden hoorbaar vanuit de massa. Omdat ik absoluut wil weten hoe een piano klinkt op dit systeem grijp ik terug op de Ola Gjeilo opname “Ubi caritas” en laat hem los op de ElectroMotion ESL. Het fundament van de vleugel blijft met de enkele woofer bescheiden aanwezig, waarmee de grootsheid van het instrument wordt aangereikt, maar niet volledig is uitgewerkt. Waar de openheid van het panel een rol in speelt want dat zet de piano zo groot en transparant neer dat de rechterhand alle aandacht durft op te eisen. De klank brengt geen extra warmte mee, er is geen romantisch aangezette weergave meegenomen door de ElectroMotion ESL naar de luisterruimte. Het is eerlijkheid en beleving zonder afbreuk, zonder smaak en kleurstoffen. Daar moet u als luisteraar van houden, niet alle eerlijkheid wordt door iedereen op prijs gesteld. De luidspreker houdt u bij de les, keer op keer, muziekstuk na muziekstuk. Daarmee wordt de ESL niet vermoeiend, dwingt wel tot luisteren zonder tegelijk een boek of krant te kunnen lezen.

De klassiekers

Klassiek werk van Pietro Antonio Locatelli verdient een kans. Net als daarnet bij de pianoklanken is de weergave eerder eerlijk dan romantisch, heel zuiver, rijkelijk gelardeerd met zelfs de kleinste details en tot in de finesses uitgewerkt. Opvallend dat bij dit klassieke werk de neiging het volume op te schroeven volledig ontbreekt. De vioolklanken dansen van de panelen, terwijl de bassen aansluiten en niet verworden tot een eigen identiteit omdat zij uit een conus komen rollen. Met de ogen gesloten zak ik achterover en laat de muziek over mij heen stromen, tot ik verzadig in noten en puur genietend het aantekenboek terzijde schuif. Te mooi om te verstoren met pen, papier en de gedachte hoe ik de beleving kan overbrengen op de lezer. De barokke, Italiaanse klanken werken betoverend op mijn gehoor. Met als meest boeiende aspecten de tonale zuiverheid en de subtiliteit die zo mooi overeind blijft. Het Beaux Arts Trio laat ik de sessie sluiten omdat ik helaas plaats moet maken in de luisterruimte. De combinatie van piano, cello en viool is een lust voor het oor op de elektrostaat. De piano heeft veel kracht, de cello idem en de viool neemt een dosis levendigheid mee waardoor menige conusluidspreker het nazien heeft. De gedrevenheid in het spel, tot uiting komend in de formidabele snelheid van de MartinLogan, doet de wereld om mij heen vergeten. Opnieuw zak ik weg tot een plotselinge overgang naar een volgende track (het Tingvall Trio) mij uit de roes wekt. Wat een puntigheid en snelheid zit er in jazz, met een voldoende diepgaande bas, schitterde percussie en toch blijft de ElectroMotion zo fraai ingetogen presteren. Ik weet nog niet hoe ik de klank uit de oren ga wassen als ik thuis kom en daar gewone conusmodellen aantref.

Prijs/kwaliteit ongeëvenaard

Is de MartinLogan helemaal foutloos? Nee, zeker niet, maar hij benadert wel het ideaal van een weergever met zijn zuivere weergave, snelheid, transparantie en puntigheid. De synergie tussen het elektrostatische paneel en de conventionele woofer is voorbeeldig, op dat gebied is de enige wens een groter conusoppervlak waarmee de lage tonen nog een paar Hertz dieper gaan reiken. Het paneel kan groter, dat zal heel groot orkestwerk ten goede komen, voor jazz, de meeste pop en kleinere klassieke bezettingen voldoet ook deze kleinste elektrostaat al ruimschoots. Het is jaren geleden dat ik de laatste elektrostaat tegenkwam en beluisterde, dat was een QUAD ESL, ik herbeleef de magie van een dergelijk systeem en prijs mij gelukkig dat Lexicom Multimedia MartinLogan aan het assortiment heeft toegevoegd. Dan kan ook ik er meer en vaker van genieten. Wie nooit het genoegen beleefde een paneelspeaker te beluisteren moet de kans zeker aangrijpen, voor wie weet wat een paneel in huis heeft zal het een herbeleving zijn. Een luistersessie kan en mag ik u van harte aanbevelen. Laat u verrassen welke mate van perfectie MartinLogan inmiddels heeft bereikt met hun hybride systemen. Zonder twijfel is de MartinLogan ElectroMotion ESL een luidspreker met een bijna niet te evenaren prijs/kwaliteitverhouding.