Lexicom Multimedia bezoekt Dynaudio

Dynaudio viert dit jaar zijn 40-jarig bestaan en laat dat niet ongemerkt voorbij gaan. Met het uitbrengen van het Special Forty model is duidelijk dat Dynaudio nog steeds een jong en innovatief bedrijf is waar kwaliteit voorop staat. Dynaudio is en blijft Deens, zelfs na de kapitaal injectie uit China van Goertek Inc. dat Dynaudio niet kocht om de naam of om het leeg te trekken, uitsluitend als aanvulling op de eigen portfolio. Met het extra kapitaal kon Dynaudio nieuwe machines kopen en een nieuw R&D centrum opzetten. Om dat Deense karakter extra te benadrukken werden een aantal dealers uitgenodigd om de fabriek in Skanderborg met eigen ogen te bekijken. Tijdens dat bezoek is er wel enige aandacht geweest voor car audio en professionele producten, maar eigenlijk alleen als het op de werkvloer ter sprake kwam, ook al zijn het belangrijke pijlers onder het totale Dynaudio gamma.

40 jaar

Tijdens de korte introductie over het ontstaan van Dynaudio wordt helder waarom er van oudsher in Denemarken zoveel luidsprekerunits worden gemaakt, dat heeft namelijk alles te maken met twee universiteiten in Denemarken waar elektro-akoestiek wordt onderwezen, terwijl universiteiten in omringende landen zich veel meer richten op elektronica onderwijs. De clustering van studenten die verstand hebben van het maken van luidsprekers is daarmee een feit. In 1977 werd Dynaudio opgericht door Wilfried Ehrenholz, samen met twee partners, omdat de luidsprekers in die tijd op de markt niet voldeden aan hun ideaalbeeld van timing of fasegedrag en de muziek teveel kleurden. Begonnen werd met het vervaardigen van kasten en filters, met daarin luidsprekers units die zij betrokken van derden. Maar doorgroei was niet te stuiten en tegenwoordig maakt Dynaudio alles in eigen huis: kasten, units en filters. Wie door de fabriek loopt bemerkt hoe stressvrij er gewerkt wordt, geen gehaast, geen geschreeuw, er hangt een sfeer van saamhorigheid die doorgaat tot in de kantine, waar elke werkdag van een wisselend buffet kan worden genoten door iedere werknemer.

De motor

Het hart van elke luidsprekerunit is de magneet. De magneet is zodanig opgebouwd dat er tussen de kern en een buitenste magneet een ruimte overblijft waarin een spoel kan bewegen onder invloed van een elektrisch signaal, die ruimte heet de luchtspleet. Dynaudio kiest er soms voor om de kern te magnetiseren en soms het buitenste gedeelte. Of een combinatie van beiden, geheel afhankelijk van de toepassing van de luidspreker unit. De spoelen die Dynaudio gebruiken worden gewikkeld uit aluminium draad, in tegenstelling tot het meer gebruikelijke koper. Dynaudio past namelijk graag grote spoelen toe, groot in diameter, en koperdraad is daarvoor te zwaar. Functioneel maakt koper- of aluminiumdraad geen verschil. De spoel wordt gewikkeld op een drager van Kapton, glasvezel of aluminium, wederom afhankelijk van de toepassing van de unit. De spoel wordt gewikkeld op een drager van Kapton, Nomex of ander materiaal, wederom afhankelijk van de toepassing van de unit. Aan de drager van de spoel wordt de conus vastgemaakt. Over die conus heeft Dynaudio heel lang nagedacht en heeft veel onderzoek verricht om uit te komen op het materiaal MSP (Magnesium Silicaat Polymeer), een materiaal dat niet veroudert en een perfecte combinatie vormt van stijfheid, demping en stabiliteit, bovendien licht is in gewicht. Andere materialen kunnen beter scoren op bepaalde punten, maar hebben ook hun nadelen. Aluminium is bijvoorbeeld heel stijf, maar heeft een eigen resonantie die hinderlijk is, papier is heel licht van gewicht, verandert helaas onder invloed van vochtigheid, dus moet je het coaten, waarmee het zwaar wordt. Geweven materiaal heeft een mooie dempende eigenschap, maar door het weven is het niet stijf genoeg voor diepe bassen. MSP scoort nergens als het beste materiaal, is wel steeds de op één na beste en daarmee gemiddeld genomen het hoogst scorend volgens Dynaudio.

Bewegen

De MSP conus is als één deel te vormen door het basismateriaal in een mal te vervormen. Andere fabrikanten maken een conus en lijmen in het midden een stofkap, bij Dynaudio vormt de dome vormige kap in het midden één geheel met de conus. Het is bekend dat lage tonen aan de randen van de conus worden gegenereerd en de hogere tonen steeds verder naar het midden van de conus kruipen. Door het toepassen van een conus/dome voor een woofer zoals Dynaudio dat doet, komen de tonen in het middengebied vanaf de dome en sluiten daarmee mooi aan op het afstraalgedrag van de tweeter die immers ook een dome vorm heeft. Het geheel van conus, spoel en drager wordt zodanig vastgehouden door een zogenaamde spider, een ring van flexibel materiaal, dat de beweging alleen symmetrisch voor- en achterwaarts kan zijn. Voor de Special Forty is voor het eerst een spider toegepast die open geweven is en de lucht achter de conus onbelemmerd doorlaat. Als de magneet is vastgemaakt aan een frame, gegoten uit aluminium, kunnen de bewegende onderdelen gemonteerd en aan elkaar gelijmd worden. Het centreren van de spoel in de luchtspleet van de magneet is een secuur werkje. Hoe groter de spleet, des te gemakkelijker gaat dat, maar de verliezen in magneetsterkte zijn evenredig. Dynaudio heeft een trucje, door drie kleine gaatjes in de conus worden drie 0,35mm dunne draden gestoken om de spoel te centreren. Nadat de buitenkant van de conus en de spider vastgelijmd zijn op exact de juiste positie haalt men de draden weg. Een Dynaudio woofer is op die manier altijd te herkennen aan de drie minuscule gaatjes die overblijven.

Tweeters

Naast een woofer is er een tweeter nodig voor de hoge tonen. Ook daar heeft Dynaudio een eigen filosofie over. De tweeter dome is gemaakt uit een vederlichte geweven stof die zich in model laat vormen. Daaroverheen gaat een coating die wit is en na ca. 9 uur drogen van kleur verandert in zwart. De tweeter werkt precies zo als de woofer met een spoel die in een magnetisch veld kan bewegen. De tweeter heeft door de toepassing van het zachte materiaal geen resonantie verschijnselen naarmate de frequentie hoger wordt die hij moet weergeven en mag naar het overname punt tussen tweeter en woofer lang doorlopen. Omdat het MSP eveneens vrij is van opbreekverschijnselen kan Dynaudio volstaan met een filter dat langzaam afvalt met 6dB per octaaf, waarbij veelal geen extra componenten nodig zijn om het frequentieverloop af te vlakken. Een haast ideale integratie van woofer en tweeter is het gevolg. Waar een middentoon unit wordt toegepast in de grotere modellen geldt hetzelfde principe.

Behuizingen

Als de units en het filter klaar zijn moeten ze in een behuizing. De kasten maakt Dynaudio zelf, deels in Denemarken waar de timmerlieden bezig zijn in een naastgelegen pand en deels in Letland omdat daar houtbewerking een ware kunst is en de lonen lager zijn. De meeste eenvoudige modellen komen uit Letland. De kostbare modellen, of de modellen met speciaal fineer zoals de Special Forty, worden met uiterste zorgvuldigheid voorzien van laklagen. Het kleuren van gefineerde kasten gebeurt met de hand door de lak laag voor laag in het fineer te wrijven (niet te spuiten!) zodat de houtstructuur van het fineer zichtbaar blijft. Een langzaam proces van lakken, schuren en polijsten dat gerust negen weken kan duren per behuizing. Het fineer van de linker luidspreker is altijd gelijk aan die van de rechter opdat zij er gelijk uit komen te zien. Lopend door de fabriek zie ik lichtroze en vaalrode kasten, die zijn al voorzien van een paar lagen lak maar nog lang niet af. Het laatste deel van het proces is het aanbrengen en polijsten van meerdere lagen blanke lak. Het MDF dat Dynaudio gebruikt is een zachte soort met een mooie natuurlijke demping, dat aan beide kanten gefineerd is om spanning in het materiaal te vermijden. Onderdeel van alle handelingen is de kwaliteitscontrole. Elk onderdeel wordt gemaakt met nauwe toleranties en afwijkingen worden niet geaccepteerd. Elke unit wordt getest en gemeten, elk filter wordt elektrisch gecontroleerd, elke complete kast met units ondergaat een eindtest. Niets laat Dynaudio aan het toeval over.

Meten is weten

Veel onderzoek wordt gedaan naar materialen, het gedrag van materialen onder stress, de vorm van het materiaal en de toepassing. Daarvoor heeft Dynaudio een apart pand met de medewerkers voor R&D. Omdat alles in eigen huis wordt gemaakt kunnen de R&D mensen heel eenvoudig ideeën beproeven en hoeven niet te wachten tot een toeleverancier over de brug komt. Binnen het R&D centrum is een ruimte gemaakt van 13x13x13 meter waarin een luidspreker tot een hoogte van zes meter boven de vloer gebracht kan worden en meters uit de muur. Aan de andere zijde hangt een constructie met 31 meetmicrofoons in een boog, steeds 6 graden anders gericht dan de naastliggende microfoon, waarmee een luidspreker kan worden gemeten in alle richtingen. Een geautomatiseerd proces dat ongeveer 30 minuten duurt waar anders al snel een complete dag aan zou opgaan. De ruimte is zo groot gemaakt om reflecties niet van invloed te laten zijn en met een computer programma wordt de overgebleven afwijking gecompenseerd in de uitkomst van de meting. Ik ken geen fabrikant die een dergelijke opstelling heeft en zo geavanceerd en snel kan werken. Een enkele of een paar microfoons in een dode kamer is voor veel ontwerpers al vaak een brug te ver. Aan de hand van de uitkomsten van de metingen van frequentiebereik, fase- en impulsgedrag worden luidsprekers van Dynaudio beter en beter, maar dat is nog steeds pas 50% van het ontwerpproces. De andere 50% wordt gebruikt om te luisteren in een wisselend panel van minimaal zes personen en daar vindt de fine tuning plaats die het uiteindelijke resultaat gaat opleveren.

Luisteren naar uitersten

Na het mondeling doorlopen van alle series die Dynaudio maakt en een discussie waarin heel open vragen worden beantwoord is het eindelijk tijd om plaats te nemen in de luisterruimte. Eerst komt de Emit M10 aan de beurt, de kleinste telg uit de home serie. Die maakt op een paar Mola Mola versterkers al gelijk een verpletterende indruk. Uiteraard ontbreekt wat verfijning uit de grotere modellen, kan die kleine monitor geen daverende basweergave bieden, maar duidelijk is dat Dynaudio zelfs in deze kleine luidspreker zoveel kwaliteit stopt dat hij de familie kenmerken naar voren kan brengen. Van de Emit M10 (€ 598,- p.p.) naar de Evidence Platinum (€ 64.000,- p.p.) is nogal een stap en toch durft Dynaudio die in een demo neer te zetten. Natuurlijk kan deze grote luidspreker veel meer in de lage tonen, bieden aan kracht en stereobeeld, maar het karakter herkennen we van daarnet. Jammer dat de tijd ontbreekt om ook een Contour op te stellen, die wijkt namelijk wel af van de andere Dynaudio modellen qua klank. Met dezelfde liefde en nauwkeurigheid gemaakt, dezelfde hoge kwaliteitstandaard is gehandhaafd, alleen de afstemming is anders. Een modellen reeks die voor Dynaudio de weg opent naar klanten die het bestaande karakter van Dynaudio net niet mooi of prettig genoeg vonden. Wat we ook oversloegen om naar te luisteren zijn de actieve modellen als Focus en Xeo waarvoor een digitale bron voldoende is omdat versterkers en converters zijn ingebouwd. Ook slaan we de Wireless Intelligent Music Systems over die net geïntroduceerd zijn. Misschien beter want we hadden gedurende de dag al zoveel informatie ontvangen dat de hoofden overliepen.

Tijdloos

Iedere luidsprekerfabriek is anders, sommige zijn groot en staan vol met robots, anderen klein en ambachtelijk, Dynaudio vormt een mooie tussenweg. Waar robots het werk kunnen doen, zoals in de productielijn voor luidsprekers voor Volkswagen (ruim 800.000 units per jaar) maakt Dynaudio daar gebruik van. Waar handwerk onmisbaar is voor de hoogste kwaliteit werken voornamelijk dames geconcentreerd aan de producten. Bij elke stap is kwaliteit het kernwoord, iets dat niet stopt bij de deur van de fabriek maar doorgaat bij de sales organisatie en de dealer. Een Dynaudio is niet altijd goedkoop, al spreekt de Emit serie dat gelijk tegen, maar wie met eigen ogen heeft gezien met hoeveel zorg en liefde luidsprekers worden samengesteld krijgt daar meer begrip voor. Het meest indrukwekkend om te zien was de meetruimte van de R&D afdeling, maar ook de aanblik van een luidspreker als de Consequence vergeet je niet snel. Een model dat teruggaat tot 1984 en op verzoek nog steeds wordt gemaakt, veelal in batches van twee paar per maand. Het geeft een beetje aan waar Dynaudio vanaf het prille begin voor staat, tijdloos ontwerpen en constant de lat hoger leggen. Zowel voor thuis als voor professioneel gebruik in studio’s.