Met veel bombarie aangekondigd en door het scheppen van een hoge verwachting door de importeur keken wij uit naar de komst van de R Series luidsprekers in de winkel. Luisteren is er dan nog niet bij, eerst eens flink laten spelen tot de drivers losgekomen zijn en de condensatoren zich lekker voelen. Dan is het de tijd om een set op te stellen en aan de slag te gaan. De luisterruimte staat ter beschikking, een versterker is uit het schap te halen en kabels hebben we in overvloed. Het moment om de R3 op een stand te zetten en muziek te kiezen, tracks die heel bekend zijn, willekeurige muziek om te kijken waar de KEF R3 je kan raken met het ontdekken van nieuwe stukken. Altijd een leuke taak om een nieuw product aan de tand te voelen en ervaringen te delen.
KEF R3
Als ik KEF moet geloven is elk van de meer dan 1000 onderdelen van de R Series vers ontworpen op de tekentafel, ik mag toch hopen dat ze ervaringen opgedaan in het verleden wel hebben meegenomen in het ontwerp. De R3 is uitgerust met dezelfde drivers als de andere modellen en de top van de R Series, de R11. Ondanks het “bescheiden” formaat van 422 x 199.6 x 312mm is het een echte drieweg luidspreker. Onderin zit een 165mm basdriver, daarboven een 125mm UNI-Q midrange-driver met 25mm aluminium dome tweeter in het hart. De kast is in mijn geval zwart en de drivers zijn eveneens zwart. Geen ringen om de drivers of andere opsmuk. Sjiek en haast industrieel om te zien.
De gebruikte UNI-Q is inmiddels gekomen tot aan de twaalfde-generatie, een versie van de met KEF’s in-house simulatie- en analysetools ontworpen UNI-Q. UNI-Q omdat door een tweeter in het akoestisch middelpunt van de midrange conus te plaatsen, het akoestische ideaal van een single point source een stuk dichterbij komt. De UNI-Q driver maakt gebruik van “Shadow Flare”, dat zorgt dat het afstralingspatroon van de tweeter niet langer wordt gehinderd door de zichtlijn van de kastranden. Shadow Flare is KEF’s innovatieve manier om schadelijke diffractie van de behuizing voor delicate hoge frequenties te verminderen. Shadow Flare bestaat op zich uit een zorgvuldig geprofileerd overgangsoppervlak waardoor het waveguide-effect van UNI-Q wordt verruimd. Voor de conus van de woofer is gekozen voor een tweedelige structuur, waarbij een dunne laag aluminium bovenop een papieren conus rust. De bereikte stijfheid, gecombineerd met de geometrie van de conus zorgt met een pure, pompende beweging voor zowel de punch als het tempo. Voor de nauwkeurige afstemming van deze krachtige driver heeft KEF ook het magneetsysteem geheel opnieuw ontworpen.
De behuizing is uitgerust met constrained layer damping. Dat systeem maakt gebruik van inwendige beugels met een ‘lossy’ interface en is uiterst effectief in het wegnemen van ongewenste trillingen die anders het geluid en de muziek op kunstmatige wijze zouden veranderen. De poort aan de achterzijde heeft flexibele poortwanden ter voorkoming van kleurende resonanties in het middengebied. De maten van de poort zijn berekend met “computational fluid dynamics”, de flare en het profiel van elke poort zijn berekend om turbulentie tegen te gaan. Op de voorzijde zijn microfiber frontjes te plaatsen, gecreëerd om ook met ‘grilles in place’ optimaal te presteren. Alle grilles worden uit dertien lagen composietmateriaal met de hand vervaardigd en geperst middels verhitting onder druk. De grilles passen bij de ton-sur-ton-benadering: grijs voor de behuizing in wit, bruin voor walnoot en zwart voor de zwarte kasten. De randen van de grilles worden door KEF op een verfijnde manier gepolijst.
De R3 is leverbaar in drie finishes: hoogglans wit, hoogglans zwart en een walnoot versie, altijd voor een prijs van € 799,- per stuk. Tot slot een paar nuttige technische gegevens op een rij: Scheidingsfrequenties liggen op 400Hz en 2,9kHz. Bij een frequentiebereik van 58Hz-28kHz (±3dB) liggen de -6 dB punten op 38Hz-50kHz, terwijl de laagweergave in een luisterruimte kan reiken tot 30Hz (-6dB). De KEF R3 speelt desgewenst hard met een maximale geluidsdruk van 110dB. De nominale impedantie is 8 Ohm, minimaal nog altijd een versterkervriendelijke 3,2 Ohm. Het rendement zit op 87dB (2.83V/1m). De luidspreker weegt 13,5 kg, behoort bij voorkeur op een stand te staan en als je alles meetelt, grille en terminals, meet hij 422.2 x 199.6 x 335.5 mm.
De opstelling
Aan de opstelling hoef je niet veel te doen als je een versterker kiest die alle mogelijke opties standaard in zich heeft. De Hegel Röst levert een vermogen van 75 Watt aan 8 Ohm, genoeg voor een R3, heeft zowel digitale als analoge ingangen, heeft via het UPnP protocol toegang tot muziek opgeslagen op een NAS en laat zich goed bedienen via de remote of een App. Een paar kabels voor de luidsprekers zijn uiteraard nodig, dat wordt in dit geval Chord Epic single wire, en een Chord Ethernet kabel voor het streamen mag niet ontbreken. De KEF R3 staat op zijn stand klaar, dan volgt het tunen, de afstand tot de muur, indraaien en uitdraaien, gelukkig laat de R3 zich zeker gemakkelijk positioneren. Tijd is rijp voor muzikale aftrap.
Look in your conus
Diana Krall mag verguisd worden op audioshows en door een grote groep audiofielen, de dame kan het ook niet helpen dat haar werk keer op keer wordt/werd misbruikt op beurzen. Feit blijft dat het een uitstekende pianiste en zangeres is, waarvan de muziek in ieder geval goed wordt opgenomen. Het werk wordt wel erg gladjes de laatste tijd en weinig spannend, maar wie de moeite neemt haar oudere werk te beluisteren zal de kwaliteit herkennen. Inmiddels 20 jaar oud is de CD “When I look into your eyes” en toch blijft het voor mij lekkere muziek. Een mooi intro voor de nieuwe KEF luidsprekers en voor mij de gelegenheid met bekend werk te wennen aan de weergave. Wennen neemt weinig tijd in beslag, de R3 blijkt in staat op een heel toegankelijke manier de muziek aan te bieden vanaf de Hegel Röst versterker. Soepel neergezet in de luisterruimte, waarbij ik na enig heen en weer draaien van de luidsprekers kies voor een wat kleiner stereobeeld ten gunste van meer diepte en een directere weergave. Met de R3 minder gericht op de luisteraar wordt het stereobeeld breder en meer diffuus. Niet onverwacht, de meeste luidsprekers reageren op gelijke wijze. De muziek komt goed los van de weergevers en de drie eenheden vormen een totaalbeeld waarin de woofer niet te onderscheiden is van de UNI-Q unit. Integratie laat geen hoorbare overgangen horen, ook niet in het hoge tonen segment. De rust die de R3 op het eerste gehoor brengt verbergt een wolf in schaapskleren want aan dynamiek ontbreekt het niet. Waar kracht wordt verwacht kan de R3 dat moeiteloos bieden. Met in de oren de bij Lexicom MultiMedia veel gebruikte Bowers & Wilkins modellen met hun heldere tweeter zit de R3 aan de kalme kant van het spectrum. Geen overdadig heldere en sissende bekkens, eerder een zachte begeleiding door de drums, gitaar, bas en het orkest dat de zangeres/pianiste mag ondersteunen. De R3 heeft meer een warme en omhullende klank dan een technische weergave waarbij elk detail blootgelegd moet worden. In die zin lijkt hij op Spendor A Series, Focal Kanta en Dynaudio Contour, meer dan op Audiovector of de Bowers & Wilkins 700 Series. Toch zijn de heldere pianonoten duidelijk aanwezig, ontbreken bekkens niet en zet Krall een goed verstaanbare stem in de ruimte. De laagweergave is van een dusdanig goede orde dat naar voren en naar achteren schuiven op de bank nauwelijks van invloed is op de hoeveelheid bas die wordt aangeboden. Duidelijk aanwezig tot op behoorlijk lage frequenties, geen moment drukkend of te zwaar aangezet. Inmiddels is bijna de gehele CD voorbij gekomen, heb ik met de voet zitten wippen en wordt het tijd ook een andere artiest de ruimte te gunnen.
De jazz optocht
Ik blijf in de jazz hangen met Oscar Peterson en mijn favoriete album “We get requests”. Gewoon beginnen bij track één en dan door naar de anderen. Met de R3 is de piano van Peterson helder en duidelijk aanwezig. Het ouderwetse stereobeeld waarbij het slagwerk uiterst links wordt gehouden en de bas naar rechts is gedrukt blijft onmiskenbaar overeind. Piano logischerwijze in het midden. Ik noem dit punt omdat niet alle luidsprekers in staat zijn de opnametechniek uit de jaren 60 goed in positie te zetten. Instrumenten lopen nog wel eens te dicht naar elkaar en in elkaar over op systemen uit deze prijsklasse. Met het ritme in de muziek zit het eveneens goed, ik merk dat ik keer op keer meebeweeg en met de voeten het ritme tik dat feilloos is te volgen. Af en toe kan ik de opnametechnicus niet snappen, staat het drumstel zo breed in de ruimte dat zelfs de langste armen niet elke trom en elk bekken aan kunnen slaan in werkelijkheid, ach het is ook de charme van een werk uit 1964. Voorlopig klinkt het nog steeds als een klok en waar bij Krall de bekkens ondersneeuwden haalt Peterson dat gevoel weg door tot in detail het soort bekken hoorbaar te maken. Het Bobo Stenson Trio, in opstelling vergelijkbaar met het Peterson Trio, heeft een moderner geluid, zowel in de stijl van de muziek als in de frisse en gedetailleerde opname. De KEF R3 schakelt moeiteloos mee en biedt een bas waarbij de snaren en de romp veel duidelijker los van elkaar hoorbaar gemaakt worden. De piano is helderder, slagwerk is een topper op deze CD en vaak mijn referentie. Heel los staat de muziek nog steeds in de ruimte, met fraaie afstanden tussen de instrumenten onderling zonder afbreuk te doen aan de samenhang. Ik merk aan mijzelf dat ik de KEF R3 meer en meer ga waarderen gaande de luistertijd en steeds lastiger van artiest naar artiest kan schakelen, omdat de muziek boeit met deze weergevers. Fijn, zo hoor ik eens wat meer van een CD dan alleen de tracks waar ik mijn referentie mee bepaal.
Tussen de schuifdeuren
Van een totaal andere orde is een blokfluit concert van Telemann, uitgevoerd door The Academy Of Ancient Music.
Wie zich de concerten of pogingen daartoe herinnert van neefjes of nichtjes, blokfluit spelend tussen de schuifdeuren, weet hoe irritant een blokfluit kan zijn of hoe het instrument uit de bocht kan vliegen. Op een luidspreker is dat niet anders. Een bult in het middengebied is voldoende om de fluit onverdraagbaar te maken. De R3 kent een dergelijke bult niet, de fluit is zonder enige twijfel een blokfluit gebleven, opgenomen dicht bij de microfoon en toch zit er zoveel beheersing in dat het instrument prachtig kan worden weergegeven door de R3. Met op de achtergrond een helder klavecimbel. Dit is niet alleen mijn soort barokmuziek waar ik van kan houden, het is bovendien de soort weergave waar ik blij van kan worden. De R3 brengt de muziek levendig, op een speelse manier, de aandacht wel vasthoudend maar niet de aandacht trekkend. Het is gewoon jammer als het ene deel is afgelopen en het volgende deel van de muziek start. Een veel grotere bezetting van dezelfde componist in een dubbel en triple concert met drie trompetten. Eigenlijk gaat voor een trompet hetzelfde op, als het mis gaat is een trompet niet om aan te horen. Wederom laat de KEF R3 zien uit het goede hout gesneden te zijn, in dit geval uit het juiste messing gesmeed, want geen van de drie trompetten laat een toon horen waarmee de luidspreker in de problemen komt. Het orkest staat breed in de ruimte, laat zich losmaken van de luidsprekers en al biedt deze prijsklasse niet het ultieme systeem, de R3 weet zich te onderscheiden. De in de ogen van velen nog steeds forse monitor heeft tot voordeel dat de laagweergave behoorlijk diep kan gaan, met dank aan de netto inhoud van de kast en de 165mm woofer die de UNI-Q mag ondersteunen. Waar ik met jazz geen onderscheid kon horen tussen de units onderling is dat ook nu het geval. Pluspunten van de R3 zijn losheid, stereobeeld, egaal frequentieverloop, aanwezig laag dat niet drukt en ruimteafbeelding. Min? Alles kan beter als je meer geld uit wil geven. Voorlopig kan ik geen wanklank benoemen of storende eigenschap. Of de klank de lezer aanspreekt weet ik niet, smaak is een gegeven dat van klant tot klant verschilt.
Mijn popkeuze
De eerste tonen van ‘Citizen of glass” van Agnes Obel komen binnen op een indrukwekkende manier. Was jazz en klassiek mooi, pop spettert in dit geval van de conus. Zowel de solozang als de cello’s en de bas maken naast de meerstemmige zang ineens een flinke indruk. Ik sprak al eerder dat de Hegel Röst met de KEF R3 niet lijdt aan enige schroom als het gaat om dynamiek, Obel bewijst dat hier nogmaals. Groot en los is de presentatie, snel en puntig de weergave, zuiver en helder de klank. “Familiar” draai ik vaak en laat ik de revue passeren, met plezier zelfs omdat alles zo fraai in balans is. Op een stevig volume houdt de R3 stand, gaat niet neigen naar schreeuwen of bonken, blijft beheerst en alleen het volume en de druk nemen toe. Het valt niet helemaal onder de noemer popmuziek, maar Holly Cole met haar “It happened one night” is wel een heerlijke CD om een luidspreker mee aan de tand te voelen. Te stevige bas in de opname, Cole met haar grote mond, piano altijd aanwezig en slagwerk in de basis. Van die te stevige bas hoor ik weinig terug op de R3, eerder een forse diepgang met voldoende resolutie om de bas niet om te toveren tot één toon maar wel degelijk het onderscheid tussen het plukken van de verschillende snaren duidelijk te maken. Piano heeft de helderheid die ik verwacht en staat los van de rest. Cole met haar stem boven de piano op een realistisch hoogte, ik bouw mijn eigen feestje in de luisterruimte om het trio heen. De live uitvoering van “Train song”, gecomponeerd door Tom Waits, is een mooie afsluiter van de dag. De R3 laat mij meegenieten van het zaalgevoel, van de akoestiek, van Cole die haar best doet om Tom Waits te doen vergeten of te eren, al naar gelang u hoort in de opname. Heel mooi de afstand tussen bas en zang, hier wordt een groot podium neergezet.
Hegel en KEF maken een goed huwelijk
Het is niet voor niets dat wij een Hegel versterker kozen aan de KEF R3, de combinatie van KEF en Hegel is er vaak één uit het boekje voor goed geluid. De Hegel is krachtig genoeg om de R3 aan het werk te kunnen zetten, is subtiel genoeg om de R3 het achterste van de tong te laten zien en samen is het een combinatie met veel mogelijkheden voor een te overzien totaalbedrag. Over de nieuwe R Series van KEF heeft de importeur veel stof doen opwaaien en ook KEF steekt niet onder stoelen of banken hoe blij ze zijn met de modellen. Bij Lexicom MultiMedia worden wij blij als de klant met een glimlach om de mond muziek zit te luisteren en naar mijn mening gaat dat met de R3 lukken. Voor € 799,- per stuk is het aanbod aan luidsprekermerken groot, het zijn de pareltjes die je moet zoeken en tot die bescheiden groep behoort de R3. De schoonheidsprijs verdient hij wellicht niet, het zwarte blok is nogal “aanwezig” in de ruimte, aan de andere kant is een model met opzichtige randen nog veel opvallender. Geef de R3 een plekje op een stevige stand en hij zal precies doen wat u verwacht: u plezieren met de weergave. Wellicht ten overvloede, niet alleen een Hegel is een passende versterker, er zijn er veel en veel meer als ze maar wel kwaliteit leveren want dat is de KEF R3 zeker waard.
Meer informatie en prijs van de KEF R3 vindt u hier.
