Grimm MU1 Netwerk speler, de Roon all-in-one

Nieuw bij Lexicom MultiMedia is de Grimm Audio MU1, een server, endpoint en upsampler voorzien van Roon software voor het opslaan en streamen van uw muziek naar een DAC of versterker met ingebouwde digitaal naar analoog omzetter. De MU1 is een 100% Nederlandse ontwikkeling en wordt door ons en door de vakpers beschouwd als één van de beste oplossingen als bron voor digitaal opgeslagen muziek. De prijs in aanmerking genomen moet de MU1 hoog scoren en om het apparaat te positioneren is er uitgebreid mee gespeeld en naar geluisterd. Naar geluisterd tussen aanhalingstekens, want wij luisteren naar muziek en je kunt hoogstens iets zeggen over de manier waarop de muziek wordt gepresenteerd. De MU1 afzetten tegen andere oplossingen valt niet mee gezien de unieke combinatie van server, endpoint, opslag en upsampler. Zonder appels met peren te willen vergelijken is de MU1 in diverse variaties gebruikt. Gaandeweg de ontdekkingsreis ontstond een beeld dat de MU1 van Grimm Audio eigenlijk heel netjes is geprijsd en hoe dat zit vertellen wij u graag.

Grimm en de MU1

Eerst een stukje over de techniek in de MU1 en het hoe en waarom van Grimm Audio. De MU1 is een mystieke zwarte doos van maar 355 x 295 x 100mm waarvan een bij Intel gekochte NUC het digitale hart vormt. Om de NUC te laten communiceren met de buitenwereld heeft Grimm Audio een eigen PCI interface board ontwikkeld met veel hogere standaarden dan gebruikelijk voor audio. Dat PCI board maakt de MU1 bovendien onafhankelijk van ontwikkelingen bij Intel, het is aanpasbaar aan de overige periferie en daarmee toekomst vast. Grimm Audio is in de studiowereld beroemd vanwege de digitale klokken die zij leveren en waarmee een complete studio kan worden gesynchroniseerd zodat jitter tijdens opname en mastering nauwelijks kan ontstaan. Een dergelijke klok met hoge precisie is ingebouwd in de MU1 om ook daar jitter te minimaliseren. Maar jitter en verstoring kan meer oorzaken hebben, zoals een slechte voeding of een slechte interface. Grimm heeft dat opgelost door zelf een voeding te ontwerpen en niet door een product van de plank te kopen. Voor de opslag van de muziek levert Grimm Audio een SSD van naar keuze 1, 2 of 4TB. Tot zover veel inspanningen maar geen hocus pocus.

De tovenarij is te vinden in een door Grimm Audio vanaf de basis geprogrammeerde FPGA, een zeer krachtige chip met een grote rekenkracht en inzetbaar voor allerlei toepassingen. Grimm gebruikt de FPGA voor het oversamplen en omzetten van diverse sample rates, bits en file formaten naar een PCM signaal van 176,4 of 192kHz en 24 bits. Dat doet de FPGA voor alle fileformaten inclusief DSD. Dat oversamplen is uit te zetten voor de puristen onder ons, maar dient een heel specifiek doel dat niet onderschat mag worden. Kort gezegd komt het hier op neer, elke DAC chipset in een streamer, versterker of losse DAC heeft een frequentie waarop hij het beste presteert. Veel van deze DAC chips doen daarom zelf de oversampling naar 176,4 of 192kHz, intern of door een extra oversampler voor de DAC chip te zetten. Dat proces wordt gestuurd door een eenvoudige digitale klok, belast de speler op een oneigenlijke manier en gaat zelden met een heel hoge precisie zodat jitter wordt toegevoegd. Laat dat proces over aan de MU1, voer de DAC met de juiste PCM stream en voilà, dat is waar te nemen als een schonere, stillere en vloeiender weergave. De MU1 heeft als extra een aantal digitale ingangen en ook daarvoor doen klok en FPGA hun uitmuntende werk, zodat uw CD loopwerk of andere bron hoorbaar beter presteert.

De NUC in de MU1 draait de software van Roon, als server en als endpoint. Hoewel de software reeds is geïnstalleerd en geoptimaliseerd moet de gebruiker zelf een licentie aanschaffen voor het gebruik, de licentie komt namelijk op naam van de eigenaar te staan. Leuke bijkomstigheid is dat de MU1 ook andere Roon endpoints in hetzelfde netwerk kan aansturen. Een tablet, PC of smartphone bedient de Roon software. Roon zorgt voor toegang tot eigen opgeslagen muziek, Tidal en Qobuz en na de laatste update ook voor internet radio. De voorzijde van de MU1 bevat een display met alpha numerieke aanduidingen, geen hoesjes van de gespeelde muziek. De display laat ook de volumestand zien, maar wie niet beschikt over een set LS1 luidsprekers van Grimm Audio kan daar niets mee. De bovenzijde wordt gekenmerkt door een grote, koperkleurige, multifunctionele knop voor volume, pauze, menu toegang, ingangskeuze en stand-by. Alle aansluitingen zijn aan de achterzijde. Ingangen voor AES/EBU, S/PDIF RCA en optical, een USB poort voor extra opslag en uiteraard Ethernet. Uitgangen zijn er voor de LS1 en tweemaal AES/EBU. Voor wie geen AES/EBU ingang heeft op zijn of haar DAC biedt Lexicom MultiMedia een oplossing in de vorm van een digitale transformator aan waarmee de AES/EBU wordt getransformeerd naar S/PDIF. Een kleine druktoets schakelt de MU1 aan of uit, altijd eerst uitzetten met de toets voordat u de netspanning van de MU1 haalt.

Buitenwereld

Om de MU1 heen is een compleet systeem neergezet voor de luistersessies bestaande uit een Mark Levinson 5805 geïntegreerde versterker met een eigen DAC aan boord. Met een set Chord SignatureXL kabels zijn PMC Twenty5.24 luidsprekers aangesloten, luidsprekers die bij veel van de klanten van Lexicom MultiMedia hoog scoren op de verlanglijst. Naast de mogelijkheid om de MU1 digitaal een te sluiten op de Mark Levinson, iets dat alleen gaat door een digitale transformator te nemen van Neutrik passend op de uitgang van de MU1 welke het AES/EBU 110Ω signaal omzet naar S/PDIF 75Ω, is een Auralic Vega G2 streamer/DAC aanwezig en een Naim Audio NDX 2. Muziek zouden we kunnen halen van de interne opslag van de MU1, voor het beste vergelijk nemen we toch een Melco N100 Digital Music Library en sluiten alle ethernetstekkers van elk apparaat aan op een net uitgebrachte superswitch van Melco, de S100. Ethernetkabels worden geleverd door Chord met type aanduiding C-Stream. Bronnen en LAN op gigabit poorten, spelers op de dedicated megabit audiopoorten. Een AES/EBU kabel is uiteraard nooit 100% gelijk aan een S/PDIF, om dichtbij te komen gebruiken we voor beiden AudioQuest Diamond digitale kabels. Misschien vermeldenswaardig, de interlink naar de analoge ingang van de Mark Levinson 5805 is een AudioQuest Water RCA. De netspanning komt voor elk apparaat uit een Naim Powerigel om zaken niet te laten beïnvloeden door verschillende netsnoeren.

Eerste vergelijk

Stel u bent in de markt voor een Roon server, met een streamer welke kan werken als Roon endpoint om analoog aan te sluiten op een versterker. Wilt u dat hoogwaardig doen dan zou een Silent Angel Rhein Z1 Roon server in aanmerking komen, een Auralic Vega G2 streamer/DAC, een Melco N100 opslag en een Silent Angel Bonn N8 ethernetswitch. Totale kosten rond de € 10.000,-. Alternatief is er de MU1 van Grimm met een zelfde prijskaartje indien voorzien van 2TB interne opslag, net zoveel ruimte als de Melco N100 biedt. Het is een aardig vergelijk om met beide systemen de Mark Levinson met PMC luidsprekers van signaal te voorzien. De Vega G2 op de analoge ingang, de MU1 op de digitale ingang en het volume van beide ingangen is exact gelijk gezet. Het eerste stuk muziek is een compositie van Nik Bärtsch met de titel “Modul 29 14” van de eigenhandig geripte CD “Continuum”. De MU1 trakteert op een diep grommend laag, een perfecte plaatsing van de instrumenten, muziek welke volkomen vrij van de weergevers wordt gemaakt, zeer ruimtelijk weerklinkt met lang uitstervende klanken. Er ontstaat een fraaie diepte in het stereobeeld, in totaliteit een groot en imposant beeld vormend. De achtergrond kent heel veel stilte waartegen de instrumenten worden afgezet, welke helder en tonaal juist van klank zijn. Het laag van een bas en van grote trommels gaat oceaan diep en is strak gecontroleerd. De scheiding tussen de linker en de rechterhand op de piano is opvallend goed omlijnd, beter dan ik van menig systeem herken. De andere weg via de Auralic is hoogwaardig, dat staat buiten kijf, maar is wel verschillend. Zo drukken de pianonoten hard op de oren, gaan de lage tonen minder diep rollend over de vloer, houden tonen duidelijk waarneembaar minder lang aan en weerklinkt de muziek “eenvoudiger” in vergelijk tot de MU1, minder intens is daarvoor het beste woord. Het stereobeeld biedt minder diepte en is rommeliger om aan te horen. Slagwerk dat rechtstreeks opdook in het beeld via de MU1 staat nu tussen de overige instrumenten, zit wat verstopt en verliest een stukje van de glans. Het stereobeeld is platter geworden en alle instrumenten overlappen elkaar daarin voor een gedeelte. Opvallend, want in een eerder verslag op deze site waarin de Mark Levinson 5805 versterker in het zonnetje is gezet, maakten wij gewag van het feit dat de analoge ingang superieur is aan de digitale sectie van de 5805 versterker. Des te meer ontstaat respect voor de prestatie van de digitaal aangesloten MU1, beter presterend dan een analoog aangesloten Vega G2 DAC.

Voor het beluisteren en ontdekken van verschillen in subtiele muziek draai ik van The Academy of St. Martin-in-the-fields “De vier jaargetijden” van Vivaldi en kies voor het deel “L’estate, Allegro non molto”. Verschillen in weergave komen overeen met daarnet, violen zijn lieflijker van toon vanuit de MU1 en brengen wat meer details mee naar voren. Het stereobeeld is met de MU1 groter in alle richtingen, klank vanuit de MU1 is aangenamer, meer overeenkomstig de waarheid. De stilte op de achtergrond blijft indrukwekkend en daartegen worden de instrumenten nauwkeurig afgezet. Waar het orkest na 3 minuten aanzet en luider wordt, is het vergelijk echt in het voordeel van de MU1 met zijn natuurlijker klank en brengt de Vega G2 de weergave op de rand van scherp. We lopen met de Vega G2 op het randje van aanvaardbaar binnen een systeem met Mark Levinson en PMC. De MU1 komt dichter bij de weergave van de LP met deze muziek dan de Vega G2 in mijn herinnering en dat was altijd mijn referentie. Muziek vloeit meer en wordt harmonieuzer met de MU1, de Vega G2 drukt bovendien de instrumenten verder in elkaar.

Het derde werkje is van Rachelle Ferrell, opgenomen voor de CD “First instrument” en draagt de titel “My funny Valentine”. Met de MU1 ontstaat een grotere afstand tussen de stem en de piano, ook tussen de instrumenten onderling en er komt meer rust in de weergave. Opnieuw houden tonen langer aan en is de definitie verbeterd ten opzichte van wat de Vega G2 kan aanbieden. Het is en blijft een momentopname, met een willekeurige andere set zouden de verschillen zowel groter als kleiner kunnen zijn, of in klank positief cq positiever uitvallen richting de Auralic. Het blijft opvallend dat de MU1 het maximum weet te persen uit de interne DAC van de Mark Levinson , zelfs met een Neutrik trafo en een RCA digitale interlink ertussen, waarbij ik betwijfel of de interlink wel voldoet aan de vereiste 75Ω norm. De Mark Levinson 5802 versterker, zonder analoge ingangen, met een AES/EBU ingang en lager geprijsd, zou zomaar de ideale partner voor een MU1 kunnen zijn.

Tweede vergelijk

Voor het tweede vergelijk is er aan de MU1 niets veranderd, niet aan kabels, niet aan de manier van aansluiten. De MU1 heeft er een taak bij gekregen, hij werkt niet langer over de tweede AES/EBU poort naar de Vega G2 DAC maar ditmaal via Ethernet naar een Naim NDX 2, op zijn beurt analoog aangesloten op de Mark Levinson 5805. Zo ontstaan twee endpoints: De MU1 en de NDX 2, netjes en eenvoudig te synchroniseren in Roon. Blijft over het volume van de twee bronnen aan elkaar gelijk maken met de volumeregeling van de Naim. Onderling vergelijken van de twee spelers toont aan dat Rachelle Ferrell geen gas meer durft te geven via de NDX 2, deze speler is heel erg vriendelijk voor de muziek en klinkt in eerste instantie in een rechtstreeks vergelijk zelfs aan de zompige kant van het spectrum. Wat later in de track stel ik mijn mening bij en herken de prettige sound van Naim weer in de weergave, al blijft de rechtstreekse koppeling van de MU1 met de Levinson mijn favoriet. De MU1 zorgt voor openheid, een stereobeeld dat echt groter is naar alle kanten en het meer loskomen van de muziek van de weergevers. De NDX 2 van Naim maakt Rachelle’s stem net wat heser en geeft minder body aan de dame die zowel heel hoog als heel laag kan zingen.

Vivaldi speelt heel organisch op de Naim, maar wel in een plat vlak zonder veel hoogte. Muziekinstrumenten zijn mooi van toon, met vioolklank waar de Auralic iets van kan leren. Muziek komt levendig en snel over met een keur aan hoorbare instrumenten. Met de MU1 komt er diepte in het geluid, neemt het gewicht in de lage tonen toe en worden afzonderlijk de bassen beter hoorbaar. Het stereobeeld is daarbij breder en dieper geworden. Een solo viool van Alan Loveday zweeft door de ruimte, laat met de MU1 het punt horen waar de snaar wordt geraakt en daarna geeft het instrument de klank af. Het orkest is een maatje gegroeid in afmeting. Vooral de lage tonen zijn echt beter geworden met de MU1. Bij een luide passage wordt de druk op de oren met de Naim erg groot en worden de violen harder van klank, de MU1 op de Levinson blijft vriendelijker in dat opzicht. De constatering dat de MU1 wint in deze opstelling met deze muziek is voor mij gerechtvaardigd.

Nik Bärtsch laat opnieuw dat onderscheid tussen de linker en de rechterhand meer duidelijk maken met de MU1 dan via de NDX 2. Net als de lage tonen die indrukwekkender worden op de MU1, dieper gaan en meer rollen in plaats van drukken. De verschillen zijn niet schokkend indien vlak achter elkaar gespeeld, wie de moeite neemt intensief en geconcentreerd de hele track af te werken gaat steeds zaken waarnemen uitvallend in het voordeel van de MU1. Zoals bekkens ergens hangend in de ruimte, de bas en de zware drums op de achtergrond, de invloed van de opnameruimte en hoe die wordt benut door de musici. Rust en stilte achter de instrumenten, de plaatsing in de ruimte en het loskomen van de weergever zijn telkens een stapje in het voordeel van de MU1. Zonder A-B vergelijk zijn de verschillen lastig te onthouden, met de mogelijkheid kort na elkaar te spelen des te duidelijker waarneembaar. Daar komt bij, naarmate de dag vordert weet je waar je op moet gaan letten en worden de accenten in de hersenen tijdelijk uitvergroot.

Derde vergelijk

De derde en laatste stap is het inzetten van de MU1 als Roon server versus de in de winkel aanwezige Silent Angel Rhein Z1 server. De Naim NDX 2 dient in dit geval als endpoint en DAC aan de Mark Levinson 5805. De Lexicom MultiMedia NAS werkt voor beide servers als opslagmedium, een situatie vergelijkbaar met veel van onze klanten. Vanaf de NAS speel ik onder meer van Allan Taylor de track “Lay soft on your pillow” van de CD “Leaving at dawn” via de Naim speler, de NDX 2 dus analoog aangesloten op de Levinson versterker. Het is even een trucje om snel en vaardig te wisselen van server en dat maakt een A-B vergelijk net wat lastiger. Edoch, weer is de kracht van de MU1 duidelijk, want ook via de Naim NDX 2 groeit het stereobeeld in de drie dimensies ten opzichte van de Rhein Z1 NUC, vloeit de muziek meer naar de luisteraar, worden de lage tonen verder gedefinieerd en staan kleine details met wat extra nadruk in het geheel. Niet vermoeiend, niet onnatuurlijk, wel spannender, puntiger en met langer aangehouden tonen. De stem van Taylor verkrijgt extra body, omhult het hart nog eens extra, de sfeer neemt toe en de beleving is in positieve zin verbeterd.

Onrealistisch is het omdraaien van zaken, de Rhein Z1 als Roon server laten werken en de MU1 als endpoint aanwijzen. Het kan echter wel, helaas is de achteruitgang in weergave significant herkenbaar in krimp van het stereobeeld, het deels verdwijnen van de diepgang van de lage tonen, versluiering van details enzovoort. Gelukkig zal niemand deze opstelling kiezen want het is onzin om op een externe server Roon te zetten en de MU1 tot slaafje te maken. Het laat hoogstens de veelzijdigheid van de MU1 zien. Feit is en blijft dat ook de Intel NUC in de MU1 profiteert van de aanwezigheid van de perfecte voeding, het eigen Grimm Audio PCI board en de studiokwaliteit systeemklok.

Pais en vree

Het bundelen van de specifieke kennis van de vier oprichters van Grimm Audio heeft geleid tot het ontstaan van de MU1. Kennis van voedingen, digitale klokken, interfaces en oversampling vloeien ineen. Kennis deels opgedaan in professionele omgevingen, deels in huis-tuin-en-keuken audio. Om het viertal heen bevinden zich elektronici en software bouwers, het totale team heeft jaren aan de ontwikkeling van de MU1 gewerkt om te komen tot het resultaat dat staat bij Lexicom MultiMedia. De prijs van de MU1 heeft heel wat mensen laten fronsen, rond € 10.000,- is veel voor een oplossing met Roon als basis software, gevat in een enkele, in gewicht best lichte, zwarte doos zonder interne DAC. Bewust van de prijs is gezocht naar rechtvaardiging, in meer systemen en langduriger dan hierboven beschreven, en keer op keer blijkt dat de MU1 een oplossing is die boven vrijwel elke andere oplossing staat in weergavekwaliteit. Bovendien is de MU1 steeds vaker inzetbaar als totaaloplossing met de komst van versterkers waarin een hoogwaardige DAC is ingebouwd. Denk in dat verband aan merken als Hegel, Mark Levinson, Cambridge Audio, Devialet en Naim. Eén hoogwaardige digitale interlink en hoogstens een Neutrik digitale transformator zijn nodig om met Roon software uw muziek af te spelen, muziekdiensten te gebruiken en internet radio binnen te halen. Geen losse doosjes, geen dure switches, geen extravagante kabels, geen extra voedingen en geen kostbare opslag zijn nog voor streaming aan te schaffen. De MU1 is er voor iedereen die gemak wenst, om vervolgens het beste uit zijn digitaal opgeslagen muziek te halen. Dat bijvoorbeeld een Melco opslag nog iets kan toevoegen is waar, maar minder noodzakelijk dan met andere oplossingen. Grimm Audio heeft juist gezorgd dat allerhande tweaks overbodig zijn door zijn eigen interface te bouwen, communicerend vanuit de MU1 naar de buitenwereld.      Er blijven nog wel een aantal wensen over want niet alles is altijd pais en vree. Het LEDje aan de voorzijde is in ons geval best fel, de aan/uit op de achterzijde blijft onhandig en de software is uiteraard nooit helemaal af, al maakt de laatste update een heel verschil in positieve zin. Fijn is de met de update geïntroduceerde volumeregeling op de tweede AES/EBU uitgang zodat een willekeurige DAC rechtstreeks zou kunnen werken met een eindversterker. Nieuw is DXD, DSD128 en DSD256 support, een stand-by functie en op de MU1 kan zelfs remote support geleverd worden. De MU1  is nu nog completer en in mijn ogen de beste Roon oplossing op de markt, het waard om opgenomen te worden in een willekeurig high-end systeem. De Grimm Audio MU1 staat eenzaam bovenaan in mijn oren en ogen, dat rechtvaardigt de prijs eens te meer.

Meer informatie en prijs van de Grimm MU1 vindt u hier.