Focal Sopra No.1 monitorluidspreker: een verrassende kennismaking

Deze technisch zeer geavanceerde Focal monitorluidspreker is allesbehalve een compromis!

Soms kom je in je werk leuke verrassingen tegen. Een nieuw merk bijvoorbeeld, of een bekend merk dat verrast met een opvallend goed nieuw product. In dit geval verrast Focal mij met de Sopra’s. Nee, niet de Sopranos! De Focal Sopra luidsprekers zijn in de eerste helft van 2015 geïntroduceerd, maar ik had nog niet eerder de gelegenheid om op mijn gemak naar deze luidsprekers te luisteren. Dus nam ik deze opdracht graag aan.

Focal-Sopra-bij-Lexicom-2Beschrijving
Het onderwerp van deze recensie is de Sopra No.1, een monitorluidspreker van redelijke afmetingen (BxHxD: 27,9 x 42,5 x 39,6 cm), die wordt geplaatst op de bijbehorende stand. Deze bestaat uit een stevige stalen kolom met een stalen bovenplaat en een uitermate fraaie voetplaat van extra gehard glas. De luidspreker wordt met drie schroeven aan de bovenplaat van de stand vastgeschroefd, zodat een stevig geheel ontstaat, dat niet makkelijk omver wordt gestoten. De totale hoogte komt dan nèt boven de meter uit. Dat valt mee, toch? In de voetplaat zijn vier verstelbare spikes opgenomen, die van bovenaf verstelbaar zijn en met een borgring kunnen worden vastgezet. Dat werkt wel zo makkelijk! De stand is voorzien van een opening om luidsprekerkabels door te voeren, zodat ze onder de voetplaat weer tevoorschijn komen. Een goed idee, want zo hangen de luidsprekerkabels niet in het zicht (belangrijk voor mensen met een kabelfobie!). Echter: die opening is (te) klein en dus niet geschikt voor luidsprekerkabels van het kwaliteitsniveau dat bij de Sopra hoort. Oeps… foutje van Focal…

De Focal Sopra No.1 is, zoals ik bovenaan deze recensie schreef, een technisch zeer geavanceerde tweeweg basreflex monitorluidspreker. Focal is één van de grootste luidsprekerfabrikanten ter wereld en heeft dus als één van de weinige fabrikanten de middelen en de menskracht om alle onderdelen in eigen huis te ontwikkelen. En dus is het niet verbazend, dat ook de Sopra weer een paar zeer slimme (en deels gepatenteerde) technische vernieuwingen ten tonele voert. Op de drie belangrijkste vernieuwingen wil ik graag even ingaan. Een stukje technobabbel, dus. Niet schrikken, ik zal het versimpeld uitleggen.

Zoals gebruikelijk in de betere luidsprekerseries van Focal, is de tweeter van Beryllium. Maar voor de Sopra is Focal teruggegaan naar de tekentafel (of beter: de ontwerpcomputer) en heeft een geheel nieuwe versie van deze tweeter ontwikkeld. In de Sopra-serie wordt de tweeter bovendien vergezeld door IHL: Infinite Horn Loading. Waarom? Het probleem is de samengedrukte lucht achter de tweeter, die kan leiden tot compressieverschijnselen die hoorbaar worden als vervorming. Ideaal gesproken zou er achter een tweeter dus een oneindige (Infinite) hoeveelheid lucht moeten zitten. Dat is in de praktijk nauwelijks te realiseren, dus heeft Focal een andere oplossing bedacht (en gepatenteerd).
Achter de tweeter is een kleine ruimte, die uitkomt in een hoornvormige ruimte. Deze hoorn is voorzien van poreus dempingsmateriaal en staat in verbinding met de “buitenlucht”. Aan de buitenzijde is deze constructie afgewerkt met een geperforeerde metalen strip. Het resultaat heeft (volgens Focal) het effect van een oneindige hoorn: een akoestische weerstand van bijna nul, een ongehinderde beweging van de tweeter, 30% minder vervorming en een maximaal gedefinieerde weergave.

Ook de driver voor midden en laag draagt een aantal nieuwe Focal-vindingen met zich mee. Uiteraard is deze driver gebaseerd op de derde generatie van de bekende Focal “W”-conus, die bestaat uit een kern van schuim, waar aan beide zijden een laag geweven glas op wordt aangebracht met een lijm op kunstharsbasis. De lange vezels van het glas en de uitstekende hechting tussen het glas, de lijm en het schuim zorgen voor een zeer lichte en stijve conus met een prima demping en een uitermate homogeen weergavegedrag. De dikte van de lagen geweven glas kan worden gevarieerd voor midrange, woofer of mid/woofer, zoals in de Sopra No.1.

Focal-sopra-n1-wit-Lexicom-MultiMediaMaar er is meer te vertellen, want Focal heeft twee belangrijke vernieuwingen aan deze driver toegevoegd. Om te beginnen de Tuned Mass Damper (TMD), die vooral van belang is voor het middengebied. Rond een conus zit altijd een beweeglijke rand (meestal van rubber), die het mogelijk maakt dat de conus beweegt en dus geluid veroorzaakt. Als die rand te stijf is, kan de conus niet voldoende bewegen, met vervorming en een beperkte dynamiek als gevolg. Maar als de rand te slap is, kan de conus naar alle kanten bewegen en dat is niet de bedoeling. Een luidsprekerconus mag alleen naar voren en naar achteren bewegen. Maar wat is het juiste midden tussen te stijf en te slap?
Focal heeft ervoor gekozen, om de midrange-drivers van de Sopra-serie (en de mid/bas-driver in de No.1) te voorzien van een verstevigende ring in het midden van de rubber rand, die er voor zorgt dat de conus ongehinderd naar voren en naar achteren kan bewegen, maar dat andere (= ongewenste) bewegingen worden verhinderd. De dynamiek blijft volgens Focal optimaal, terwijl de vervorming drastisch afneemt en de definitie wordt verbeterd.

De derde vernieuwing heet Neutral Inductance Circuit (NIC). Voor een zo neutraal mogelijke weergave en een optimale dynamiek is het noodzakelijk, dat de spreekspoel van een luidsprekerdriver in een stabiel magnetisch veld kan bewegen. Maar door al het onderzoek, dat is uitgevoerd tijdens het ontwikkelen van de Grande Utopia EM en de Stella Utopia EM, ontdekte Focal dat het magnetisch veld varieert door de positie van de spreekspoel en door de stroomsterkte en de frequentie van de stroom die er doorheen gaat. Dat is niet de bedoeling.
De oplossing is volgens Focal een Faraday-ring die is geoptimaliseerd qua materialen, afmetingen en positionering. Als resultaat worden een lagere vervorming, een sterk verhoogde definitie en een uitstekende dynamiek genoemd.

Tenslotte is bij de bouw van de behuizingen uiteraard veel geleerd van de Utopia-serie, zodat ook de Sopra een zeer stijve behuizing heeft. Het front heeft plaatselijk zelfs een dikte van 69 mm. Dit front bestaat uit een sandwich-bouwwijze en een speciaal verstevigingspatroon. In Focal-taal heet dit “Gamma Structure”. De kast is leverbaar in een aantal standaard afwerkingsvarianten.

superunitiGebruikte apparatuur
Ik heb het dit keer redelijk eenvoudig gehouden. Op papier is de Sopra No.1 geen wonder van gevoeligheid, want 89dB (2,83V/1m) is geen record. Maar “kleintje Sopra” blijkt bijzonder makkelijk aan te sturen. Ik heb meer dan genoeg aan de Naim SuperUniti met zijn 2x80W versterkervermogen. Dat is natuurlijk niet helemaal eerlijk, want elke Naim presteert meer dan het vermogen doet vermoeden. Dat komt door de overbemeten voedingen van Naim, waardoor elke Naim versterker enorm veel stroom kan leveren. En stroom is in de praktijk belangrijker dan vermogen.
De SuperUniti wordt gevoed vanuit een MusicLine PowerIgel, de ethernetkabel is een eenvoudige (maar zeer goede) Chord C-Stream en als luidsprekerkabels heb ik mijn vertrouwde werkpaarden gebruikt: de Chord Epic Twin. Een opvallend goede luidsprekerkabel voor een zeer redelijke prijs. Kortom: ik heb me dit keer braaf ingehouden en niet het duurste speelgoed uit de kast getrokken. Maar het zijn wel allemaal door-en-door bekenden van mij. Daardoor kan ik me helemaal op de Sopra’s concentreren, want ik weet hoe de rest klinkt.

Luisteren
Ik begin met een vaste favoriet van mij: Alison Krauss. Haar bijzondere stem is altijd een test voor de kwaliteiten van een luidspreker. In dit geval wordt het Stay van het verzamelalbum Best Audiophile Voices II. Ik ben even bang voor de tweeter, want ik ben nooit een groot liefhebber van de Focal Beryllium-tweeter geweest. Maar onmiddellijk valt mij op, dat de tweeter veel rustiger is dan “vroegâh”. Minder op de voorgrond, minder agressief. Maar wèl met een uiterst fraaie, gedetailleerde weergave. Tevreden luister ik verder. De stem van Alison streelt mijn trommelvliezen en ook haar vaste band, Union Station, klinkt prima. De dobro van Jerry Douglas zingt als een kanarie, de backing vocals van “de jongens” zijn perfect in verhouding tot de stem van Alison en het geheel is uitermate plezierig om naar te luisteren. Ook als ik het nummer nogmaals draai, heb ik eigenlijk niets aan te merken. Hoewel, als ik héél erg muggenzifterig ben, hoor ik een heel klein beetje kleuring. Maar dat kan ook te maken hebben met inspelen. Deze exemplaren van de No.1’s zijn op het moment van beluisteren (17 augustus 2016) nog vrij nieuw.

Iets stevigers nu. Iets klassieks. Ivo Pogorelich speelt Fantasia in d minor, KV397 van Mozart. Piano is altijd lastig. Een vleugel is een zeer complex instrument met vele facetten. Daarom wordt dit ook wel het martel-instrument voor Audio-apparatuur genoemd. Heel vaak gaat er iets fout en dan is de muziekbeleving weg. Maar de Sopra’s verwennen mij met een uitermate volwaardige weergave van dit fraaie stuk. Alleen in de laagste regionen mis ik een heel klein beetje extensie, maar dat is logisch bij een compacte tweeweg monitorluidspreker. Ik heb liever dat ik iets mis dan dat een luidspreker met een opgeblazen midden-bas probeert te compenseren wat-ie onderin mist. Waarbij moet worden aangetekend, dat de Sopra No.1 qua bas-extensie makkelijk kan wedijveren met kleine vloerstaanders. De weergave van de vleugel is opmerkelijk fraai, diep en compleet. Het genuanceerde spel van Pogorelich komt geheel tot zijn recht, met alle variaties in aanslag, de ritmiek van zijn spel, de klankrijkdom van de vleugel enzovoort. De correcte ruimtelijkheid van de weergave draagt bij aan de intensiteit van de muziekbeleving. Zoals het een echte monitorluidspreker betaamt, is het stereobeeld voortreffelijk en scherp afgebakend. En dankzij de prima dynamiek wordt het instrument niet samengeperst, maar zit ik echt naar een full-size concertvleugel te luisteren. Kleintje Sopra blijkt minder klein, zodra hij gaat spelen!

Nog een klassieke favoriet van mij: Rachel Podger en haar ensemble Brecon Baroque. Een stukje uit het opus l’ Estro Armonico van Vivaldi: het Allegro uit het Concert No. 1 in D Major, RV 549. Rachel speelt op een barokviool van Pesarinius uit 1739 (Pesarinius was een leerling van Stradivarius). Waarom vermeld ik dit? Omdat een barokviool anders klinkt dan een moderne viool (of een oude viool die is aangepast, zoals de Stradivarius waarop Janine Jansen speelt). De verschillen? Een originele barokviool heeft een kortere toets, andere snaren, een lagere snaarspanning en hij wordt bespeeld met een andere strijkstok. De moderne violen en de aangepaste oudere violen geven deze instrumenten een groter en luider geluid. Dat werd nodig toen de grote symfonie-orkesten opkwamen. Maar in de barok bestonden grote, massale symfonieën nog niet en dus hoor ik barokmuziek het liefst op originele instrumenten (of goede kopieën daarvan).
Na deze muziekles volgt het luisteren. Onmiddellijk valt op, dat de spatiëring van de instrumenten voorbeeldig is. Het wordt op geen enkel moment onoverzichtelijk, maar alle muzikale lijnen blijven uitstekend te volgen, zonder dat ik me daarvoor hoef in te spannen. Het prachtige, kristalheldere spel van Rachel Podger is een genot om te horen en maakt eens te meer duidelijk, waarom haar bijnaam “koningin van de barokviool” is. Maar ook haar voortreffelijke ensemble klinkt perfect, van de heerlijk zangerige viola da gamba tot en met het uitstekend gedefinieerde klavecimbel. Met name dat laatste instrument wil bij mindere luidsprekers wel eens rommelig klinken of zelfs enigszins verdwijnen in het weergavebeeld. Maar de Sopra No.1’s maken van deze uitstekende opname (Channel Classics) een feestje. Zo mooi kan barokmuziek klinken…

the_alan_parsons_project-eye_in_the_skyOmdat deze luistersessie daags na mijn verjaardag plaatsvindt en een vriend in dat verband refereerde aan Old and Wise, draai ik dit nummer van The Alan Parsons Project (van het album Eye In The Sky). Inderdaad, dit nummer stamt uit mijn studietijd. Toen opa nog jong was, dus. Maar juist omdat ik dit nummer grijs gedraaid heb, ken ik het verdraaid goed en kan ik dus onmiddellijk horen of de Sopra’s er iets herkenbaars van maken. Ik word niet teleurgesteld. Integendeel: de heldere inzet van de fluit, gevolgd door de strijkers, waarna de licht hese stem van Colin Blunstone er bij komt, de keyboards, het lekkere drumwerk en de schitterend gedefinieerde tikken op de bekkens, de twinkelende percussie, de schitterende saxofoonsolo van rechts aan het eind, kippenvel, kippenvel, kippenvel. Ik droom weg en geniet met volle teugen. Die kleintjes klinken eigenlijk helemaal niet als kleintjes!

Nog zo’n stuk nostalgie om af te sluiten. Fragile van het album Nothing Like The Sun van Sting. Het fragiele, bijna zwevende gitaar-intro wordt loepzuiver en met de passende ruimtelijkheid weergegeven. Passend in de zin dat het niet wordt overdreven, waardoor het hol kan klinken. En als de karakteristieke stem van Sting uit de Sopra’s komt en de andere muzikanten ook gaan meespelen, wordt het een schitterend geheel dat mij weer boeit alsof het nummer nieuw is. Ook de backing vocals zijn prima in verhouding en vullen het nummer slechts aan, zonder te veel plaats op te eisen. Ik hoor een ietsje sibilance, maar dat is zó weinig, dat het niet hinderlijk is. De heerlijke ruimtelijkheid valt weer op, wanneer het nummer afsluit met een mysterieus slot vol belletjes en andere geluiden die het nummer weer bijna laten zweven. Ik kan intens genieten van dit soort overbekende klassiekers en dan vooral wanneer ze zo mooi worden weergegeven. De Sopra’s hebben met dit nummer opnieuw bewezen, van grote klasse te zijn.

Conclusie
Focal heeft iets ongelooflijks gepresteerd. Ik beken, dat ik bijzonder onder de indruk ben van een Focal-luidspreker en dat is echt nog nooit gebeurd. U moet weten dat ik namelijk nooit een Focal-fan ben geweest, omdat de klankbalans mij niet beviel en ik de Beryllium-tweeter te agressief en te opdringerig vond. Maar met deze Sopra’s heeft Focal mij definitief veroverd. Wat een snoepjes zijn deze monitorluidsprekers! Alles klopt: de weergave van stemmen, de natuurlijkheid van de klank, de detailweergave, de dynamiek, de evenwichtigheid over het hele frequentiebereik, de samenhang in het stereobeeld, enzovoort. Dat lijkt normaal, maar hoe meer luidsprekers ik beluister, des te duidelijker wordt het mij dat dit niet overal even goed uit de verf komt (en dan druk ik me diplomatiek uit).

Wanneer ik op een website of in een folder allerlei wilde verhalen lees, dat fabrikant X of Y het wiel opnieuw heeft uitgevonden, denk ik vaak: “Bla bla bla! Het zal wel. Eerst luisteren. Lever het bewijs maar…” Welnu, dat heeft Focal gedaan. Alle technische innovaties hebben inderdaad geleid tot een luidspreker die grootse prestaties neerzet. En het mooie is: u hoeft geen enorme beul van een versterker te kopen om hem te laten zingen. Alles wat u nodig hebt om eindeloos te genieten is (bijvoorbeeld) een goede, maar niet overdreven dure all-in-one als de Naim SuperUniti of een stereoversterker als de Naim SuperNait 2 en een goede set bekabeling voor een optimale signaaloverdracht zonder kwaliteitsverlies.

De Sopra No.1 is een uitstekende luidspreker voor een niet al te grote woonkamer. Alleen hardcore basfetisjisten zullen meer bas willen, maar in feite levert de Sopra No.1 een zeer complete muziekweergave, terwijl zijn afmetingen bescheiden zijn. En zeker omdat hij zo makkelijk aan te sturen is, kan ik deze monitorluidspreker zonder voorbehoud aanbevelen. Enig experimenteren met de opstelling loont zonder meer. Het is even ploeteren, maar uw beloning is een schitterend stereobeeld. Doen!