Dynaudio Special Forty luidsprekers: Het jubileum geschenk

Dynaudio mag als voorbeeld dienen voor veel andere fabrikanten met hun Special Forty luidsprekers, uitgebracht ter ere van het 40-jarig bestaan van het bedrijf. Als voorbeeld omdat Dynaudio echt iets bijzonders van het jubileum model heeft gemaakt dat veel verder gaat dan een cosmetische verandering, zoals een jubileum type plaatje, speciaal fineer of andere aansluitingen. Dynaudio is achter de ontwerptafel gaan zitten en heeft een nieuwe tweeter ontwikkeld, een nieuwe woofer, uiteraard een ander filter, een andere kast en heeft als laatste pas het uiterlijk heel bijzonder gemaakt. Het gaat uiteraard om de weergave en die zal ik proberen te beschrijven in het onderstaande verslag. Maar eerst kijken we wat er in de Special Forty allemaal aan techniek is gestopt.

Meer dan een mooi smoeltje

De eerste kennismaking met de Special Forty als je hem uit de doos haalt laat het speciale fineerwerk zien, in plaats van een vlakke plaat fineer te gebruiken koos Dynaudio ervoor vele lagen fineer op elkaar te lijmen tot een “spekkoek”, om het daarna dwars in dunne reepjes te snijden en zo te plakken. Het geeft de Special Forty een heel apart uiterlijk al die tegen elkaar geplakte laagjes, met een ongekende tekening. Daarna wordt de kast meerdere keren gelakt voor een zachte grijze of rode gloed. Het uiterlijk heeft mijn hart gestolen en dat van klanten als je ze hierop attent maakt. Achterop zitten enkele aansluitklemmen met bedrading naar een voor fase en impedantie gecorrigeerd wisselfilter met hellingen van 6dB/octaaf. Een 17cm woofer gebruikt het eigen MSP (Magnesium Silicaat Polymeer) als conusmateriaal, een materiaal dat niet veroudert en een prefecte combinatie vormt van stijfheid, demping, stabiliteit en licht is in gewicht. De conus zit vast aan een spider gemaakt uit Nomex. Het geheel is opgehangen aan een AirFlow chassis, waar de lucht gecontroleerd doorheen beweegt achter de conus. Hoewel iedereen altijd de magneet om de spreekspoel plaatst, heeft Dynaudio in de Special Forty (en eerder) gekozen om de magneet binnen de ring van de spreekspoel te houden. De magneet is een hybride van neodymium voor pure magnetische kracht en ferriet om de kracht te verdelen in mooie gelijkmatige flux. Misschien is dit wel de beste woofer die Dynaudio in zijn historie van 40 jaar heeft gemaakt, zoveel inventiviteit is daarin gestopt zeggen ze zelf. Een grote basreflexpoort aan de achterzijde ondersteunt de woofer. Voor het afstemmen op de ruimte geeft Dynaudio een foam plug mee, bestaande uit een ring en een kern, zodat in totaal drie afstemmingen mogelijk zijn: geen foam, een ring of volledig gevuld.

Dynaudio is door gaan ontwikkelen aan een tweeter waarbij als uitgangspunt de Esotar2 is gekozen. De nieuwe 28mm Esotar Special Forty tweeter heeft een precisie softdome, gecoat met het Dynaudio Secret Recipe materiaal. Achter de tweeter is er meer ruimte dan normaal, voor extra dempingmateriaal dat de energie die normaliter terug naar de dome zou reflecteren op een natuurlijke wijze dempt. Onder de speekspoel is een luchtuitlaat gemaakt zodat opgehoopte energie rond de spreekspoel weg kan. Mede om resonanties te voorkomen. Het eindresultaat is een tweeter die de legendarische naam Esotar eer aan doet. Het rendement van de Special Forty is 86dB, de nominale impedantie 6Ω, belastbaarheid tot 200Watt. Het frequentiebereik ligt binnen +/-3dB tussen de 41Hz tot 23kHz, de wisselfrequentie is 2kHz. De Special Forty weegt net meer dan 8 kilo en meet met doekje 198x360x322mm. De luidspreker is verkrijgbaar in grijs of rood “Birch” fineer en kost per paar € 3.000,-, exclusief de voordelige Dynaudio stands die voor € 400,- per paar in de prijslijst staan.

De set

Geen geluid zonder versterker en bron. Ik maakte de keuze om als versterker een Naim Supernait 2 van € 4.075,- in te zetten, samen met een Naim ND5 XS digitale muziekspeler van € 3.075,-. Analoog gekoppeld met een Atlas interlink. Als luidsprekerkabels kwam een set Chord Company Epic goed van pas, qua prijs passend bij de Dynaudio Special Forty. Een Naim Powerigel brengt netspanning voor het geheel. Met de ND5 XS heb ik de mogelijkheid van een USB stick te spelen en mijn eigen meegebrachte muziek te kiezen. Om de luidsprekers op de juiste hoogte te brengen nam ik een willekeurig paar luidsprekerstands uit de winkel mee naar de luisterruimte. Thuis zouden die gevuld zijn met dempend materiaal zoals vogelzand, in de winkel is dat te lastig. Zonder het mij te realiseren bleek later dat de holle stand een metalen klankkast is en halverwege de luistersessie heb ik ze omgeruild voor andere exemplaren. Dat bracht een positieve verandering in het totaalbeeld te weeg.

Fourplay on Forty

Ik ga gelijk de snelweg op met Fourplay en hun “101 Eastbound”, waar een knetterende bas losbreekt tussen de vele percussie geluiden. De Special Forty houdt er wel van als er gas wordt gegeven met het volume, daarmee komt hij tot leven en begint te zingen. De lage tonen zijn vanuit deze luidspreker krachtig aanwezig, ondanks de geringe afmetingen van de behuizing. Dat is te horen aan de bas en de basdrum die alle ruimte krijgen. De hoge tonen op de 24/96 FLAC file verliezen zich niet in het geweld. Het is het middengebied dat volledig opentrekt en alleen maar snelle en dynamische geluiden laat horen. Wat een power brengt de jubilaris naar voren in de luisterruimte van Lexicom Multimedia. Iets subtieler maar nog veel verder duikend in de laagste frequenties is muziek van Nik Bärtsch, het “Modul 29 14”, waarop een enorme basdrum nog steeds hoorbaar is als andere monitors allang afhaken. Vervolgens zet andersoortige percussie in samen met een geplukte bas. Waar ik ook naar probeer te luisteren in de haast monotone ritmes van Bärtsch, steeds word ik verrast door nieuwe elementen die opduiken, waaronder de snelle pianonoten van de leider van dit trio. Zijn hoge noten springen naar voren tegen de achtergrond en de weergave is waanzinnig spannend door de subtiele variaties, steeds op hetzelfde thema uitgevoerd. Waar op sommige weergevers deze muziek volkomen aan iemand voorbij kan gaan, is de Special Forty kennelijk gemaakt voor dit genre. Bijna negen minuten lang boeit de muziek en kan ik wegzinken in een klankbubbel waar als vast gegeven de basdrum keer op keer opduikt. In het instrumentale halfuur is het Lavinia Meijer die met haar “Glassworks” van Philip Glas de hekkensluiter is. Eigenlijk had ik hier meer van verwacht, het speelt nogal rommelig en verstopt zonder dat ik daar nu al een oorzaak voor kan vinden. Spelen de lage tonen mij parten? Het zou zo maar kunnen, meestal draai ik Lavinia op kleine systemen met een beperkt laag, zodat alleen de harpsnaren overblijven en de galm minder hoorbaar is. Wat ik wel vanaf het eerste begin al waarneem is hoe gemakkelijk de Special Forty de muziek losmaakt van de weergevers, nooit kun je precies aanwijzen waar de speakers staan, tenzij de mix zodanig is dat een instrument ook exact links of rechts wordt afgebeeld. Het schept verwachtingen met stemmen en ik ga door naar een volgend blok.

Mag gerust harder

Gitaar en zang van de Koreaanse zangeres Youn Sun Nah op haar geweldige opname van “Lento”. Ik heb het genoegen gehad de dame live te horen zingen en daar raakte zij dezelfde snaar als nu. Heel zuivere zang met een groot bereik qua octaven. Gitaar duidelijk op afstand gezet terwijl de ruimte van haar mond tot de microfoon haast in centimeters te meten is. Prachtig deze stem op de Special Forty. Een bas en wat slagwerk zijn alles wat nodig is om een volmaakt plaatje te schetsen in een wellust voor de oren. Een man volgt met de naam Paul Stephenson, zingend over “These days”. Nogal zoete muziek en niet alleen gekozen omdat zijn stem opvallend is, tevens omdat zijn band voornamelijk akoestische instrumenten gebruikt. Nu de Special Forty ook hiermede een flinke portie lage tonen neerzet schuif ik de bank van de muur af waardoor de invloed van de muur vermindert. Het blijkt een gouden greep want de weergave wordt er alleen maar beter van. Niets gaat verloren aan lage tonen, ze zijn alleen minder hevig aanwezig en geven zo de gitaren en de zanger extra ruimte. Bijna helemaal akoestisch is een live uitvoering van “The mummers’ dance” door Loreena McKennitt. Haar heb ik live gezien en de meest vreemde instrumenten kwamen langs, waaronder een echte lier, bespeelt door muzikanten die er minstens zo vreemd uitzagen. In de drukste passages heeft de Special Forty de handen vol aan het scheiden van de instrumenten onderling en het vrijhouden van de stem van de dame. Dat laatste doet de luidspreker haast probleemloos en er ontstaat een heel aparte sfeer, pas aan het eind van de track onderbroken door applaus van het aanwezige publiek. Vele handen maken dat de zaalakoestiek naar voren komt en individuen te onderscheiden zijn in het gejoel en gefluit. Sade mocht beluisteren in het echt in München tijdens haar live tour, herinneringen komen terug onder de klanken van “Somebody already broke my heart”. Zwoele muziek van een dame die een concert lang vanaf de eerste noot tot de laatste mijn aandacht wist vast te houden. Hoe langzaam het ritme van de track ook is, het zet mij in beweging op de maat. Weer is gas geven erg lekker, hoger dat volume, maar pas op want het laag kan teveel worden. Dat is een eigenschap van Dynaudio waar ik soms lastig aan kan wennen en misschien is het wel daarom dat ik de Contour lijn zo in het hart sluit, de Contour 20, 30 en 60 zijn net wat anders getuned. Ik ga eens lekker schuiven met de Special Forty, meer naar voren, wat dichter bij elkaar en recht vooruit voordat ik verder ga luisteren.

Met andere stands

Oorzaak gevonden, de stands die onder de Special Forty waren gezet zijn hol en werken als een metalen klankbord. Een andere stand maakt het laag aanzienlijk strakker en beter in de hand gehouden. Met Sade komen nu de tweede stemmen uit de achtergrond naar voren. Laten we focussen op een volgende stem, lastig genoeg dit keer om een tweeter uit elkaar te kunnen scheuren, het is Jane Monheit zingend “Over the rainbow”. Mijn hart juicht, Jane staat met haar stem op de juiste hoogte, dat is al een wonder, maar ze staat bovendien vrij van de piano. Dat laatste is helemaal ongewoon, ik heb haast alleen systemen gehoord in deze prijsklasse waar ze tegen de piano aanstaat en zelfs erin! Basnoten en pianotonen staan ook netjes wat lager afgebeeld. Dat Jane de tweeter en vooral mijn oren heel laat is niet alleen fijn, het maakt dat de dame heel intens is en dichtbij komt. Het blijft een eenvoudige lijkende track en tegelijk is hij zo ontzettend moeilijk goed weer te geven. Een blaasinstrument maakt het af net voordat Monheit uit volle borst gaat zingen en de hoogste noten weet te halen. Ze eindigt zachtjes en warm, zuiver en helder. Gewoon mooi om zo naar te luisteren. Een volgende kleine bezetting is het Beaux Arts Trio dat van Beethoven piano trio’s speelt. Het wordt klein afgebeeld tot het volume omhoog gaat en de muziek tot leven komt. Ik gaf het al eerder aan, de Special Forty is het mooiste om naar te luisteren als de muziek wat harder gaat spelen. Dan groeien de instrumenten uit tot hun normale proportie en komen details los. Het samenspel van piano, viool en cello heeft iets magisch op de Naim/Dynaudio combinatie. Het is levendig, snel, zeer zuiver van toon, helder en vol kracht. Al is het een trio, de intensiteit van zowel de weergave als het spel doet het groter voorkomen. Je vergeet bij tijd en wijle dat je naar een systeem luistert, niet de heren voor je neus hebt staan. Mooie muziek die mij erg aanspreekt en thuis graag laat spelen. Groter orkest in een werk van Pietro Antonio Locatelli met Jaap van Zweden als solist zweeft door de ruimte met een kenmerkend gemak. Het stereobeeld maakt dat ik de diverse onderdelen van het orkest keurig kan plaatsen, waarbij genoeg ruimte ontstaat om een individueel instrument volgen, terwijl de eenheid behouden blijft tussen de orkestleden onderling. Bijna klassiek klinkend is “The briar and the rose” van Holly Cole dat begint met hoornspel, misschien moeilijk voor te stellen dat de jazz zangeres een klassiek klinkend stuk gaat zingen, maar zelfs de piano en de gestreken bas hebben er veel van weg. Muziek waarmee je een luidspreker kunt verkopen, aan het einde van een luistersessie moet dit een potentiele klant over de streep kunnen trekken. De opname is goed al is het maar “gewoon” van een CD getrokken. Daarna volgt Cole met “Shiver me timbers”, eveneens van de hand van Tom Waits, om af te koelen van het hoornspel en met de voeten weer op de grond te komen. Hoe lieftallig brengt Holly dit prachtige stuk muziek, waarop de krakende spanten van een houten schip hoorbaar zijn. Ik was de dame een beetje vergeten in de collectie, geheel onterecht want haar muziek en zang zijn onnavolgbaar. Zo simpel kan het zijn, zang, bas, slagwerk en piano, een mens heeft niets meer nodig. Nou ja wat eten, drinken en natuurlijk een mooi systeem als dit om Cole weer te geven.

De nieuwe klassieker

Welke muziek je ook draait, de Special Forty maakt er iets speciaals van. Een compliment dat volkomen op zijn plaats is voor dit jubileummodel. De keren dat ik de Special Forty neerzette, thuis, in de winkel, zelfs op een show, keer op keer merk je dat de luidspreker communiceert op een wijze die het menselijk hart raakt. De kern van de muziek blootlegt, zonder overdrijving, zonder opsmuk of vervorming. Het is een weergever die een uniek uiterlijk koppelt aan een innovatief innerlijk. Hij is fysiek maar klein in een doorsnede huiskamer staande op zijn stand, is te tunen met de reflexpoort voor de juiste proportie lage tonen, maakt het een versterker niet al te lastig en wil alleen plezieren. Dat je de Special Forty moet beluisteren op het juiste volumeniveau om hem volledig tot zijn recht te laten komen is een bijkomstigheid, hij zal steeds uitnodigen tot luisteren dus dat streepje extra krijgt hij al. Het vorige jubileummodel, de Special Twenty-Five uitgebracht bij het 25-jarig bestaan van Dynaudio, is later heruitgebracht vanwege de blijvende vraag van consumenten en ik verwacht dat de Special Forty een zelfde lot beschoren zal zijn. Een (h)eerlijke luidspreker die glans geeft aan muziekweergave.