De nieuwe Exposure 3010S2D geïntegreerde stereoversterker beluisterd

Is de Exposure 3010S2D echt nieuw, of is het een 3010S2 met een oppervlakkige facelift?

Het Britse merk Exposure is in 1974 opgericht door John Farlowe en bouwt sindsdien audio-apparatuur, die een enigszins onopvallend uiterlijk paart aan opvallend goede prestaties. Exposure noemt dat “real hi-fi for real music lovers“. Daarmee bedoelt Exposure: concentreer je op het belangrijkste (muziekgenot) en laat alle status- en prijsverhogende bling-bling achterwege. Geen exotische toeters en bellen, geen barokke aluminiumsculpturen, geen geldverslindende zaken die niets met de kwaliteit van de muziekweergave te maken hebben en… geen overdreven prijzen. Met name dat laatste is een welkome afwisseling in een audiolandschap, dat zich kenmerkt door prijzen die in veel gevallen astronomische waarden hebben bereikt.
De eerlijkheid gebiedt mij te vermelden dat de tsunami aan prijsverhogingen, die recentelijk bij zeer veel merken heeft plaatsgevonden, voor een belangrijk deel is veroorzaakt door de uitermate zwakke Euro ten opzichte van de US Dollar. Toch zijn er merken, die het desondanks klaarspelen om opvallend goede producten te bouwen voor alleszins redelijke prijzen. Exposure is zo’n merk.

Exposure 3010S2D – beschrijving
Eerst maar eens dat rare typenummer. Exposure heeft deze serie oorspronkelijk “3010” genoemd. De tweede versie was de 3010S, die weer werd opgevolgd door de 3010S2. En nu ga ik de vierde versie beluisteren, die 3010S2D heet. Die “D” wijst op de mogelijkheid, de versterker te voorzien van een ingebouwde DAC.
Maar dat is niet het enige verschil met de “oude” 3010S2. Om te beginnen is de 3010S2D voorzien van een nieuwe voeding met een verbeterde regulering. Ook het voorversterker-PCB is sterk gewijzigd. De chips die in de vorige versies aanwezig waren, zijn vervangen door discrete componenten. De eindversterker, die 2×110 Watt aan 8 ohm levert, werkt sinds de “S2” niet langer met MOSFETs maar met bipolaire transistors. Uiteraard is er alles aan gedaan om de signaalwegen zo kort mogelijk te houden. Met andere woorden: Deze versterker is echt vernieuwd. Ik ben zeer nieuwsgierig naar het verschil in weergavekwaliteit.

De 3010S2D heeft, net als de 3010S2, zes line-ingangen waarvan eerste (“Phono/Aux1”) door het inbouwen van een Phono-module kan worden gewijzigd in een Phono-ingang (MM of MC). Nieuw is, dat de vijfde line-ingang (“AV”) nu een directe AV-ingang is, bedoeld om de integratie in een surround-systeem mogelijk te maken. De zesde ingang bestaat uit een traditionele “Tape Play”, die wordt vergezeld van een “Tape Rec”. Verder zijn er twee stel Pre Outs (voor extra eindversterkers, bi-amping en/of subwoofers) en twee stel luidspreker-aansluitingen om bi-wiring mogelijk te maken. De eventuele DAC-aanskuitingen krijgen een eigen plaats, stijf tegen de zijkant, nog vóór de Phono/Aux1-ingang.
Overigens: op de website van Exposure staat, dat u een Phono-module OF een DAC-module kunt (laten) inbouwen. En omdat het woord “OR” (= of) met hoofdletters is geschreven, neem ik aan dat u moet kiezen. Beide boards tegelijk gaat niet. Jammer…

De inbouw-opening voor de DAC was bij het recensie-exemplaar afgeplakt met een soort tape. Typisch Exposure: geen geld besteden aan nutteloze dingen, zoals een mooi afdekplaatje dat na de inbouw van de DAC wordt weggegooid. De DAC-module was helaas nog niet beschikbaar voor deze luistertest, maar het schijnt een heel behoorlijke DAC te zijn. Niet alleen kan hij PCM-signalen tot en met 24bit/192kHz verwerken, ook DSD64 behoort tot de mogelijkheden en dat is verheugend. DSD (het digitale formaat van de SACD) is een relatief nieuw download-formaat, dat met name onder veeleisende audiofielen steeds populairder wordt.
Merkwaardig is, dat deze DAC-module slechts twee aansluitingen biedt: USB en BNC (S/PDIF). Ik ga er van uit, dat de USB-aansluiting asynchroon is, al weet ik dat (nog) niet zeker. En gelukkig bestaan er verloopjes om RCA op BNC aan te sluiten. Om een optische kabel aan te sluiten, zult u een convertertje moeten kopen, want de DAC-module heeft geen optische aansluiting. Voor mij is dat allemaal niet zo’n probleem, maar ik kan me voorstellen dat sommige mensen er over struikelen.

Cambridge-audio-azur-851n-lexicom-multimedia-1200Gebruikte apparatuur
Voor deze recensie beluister ik een “kale” Exposure 3010S2D, dus zonder Phono-module of DAC-module. Als bron kies ik een netwerkspeler van een ander Brits merk, dat mooie dingen bouwt voor scherpe prijzen. Ik heb het natuurlijk over de fantastische Cambridge Audio Azur 851N, die in zeer korte tijd gigantisch populair is geworden. En terecht, want het is een bijzonder fraai klinkende netwerkspeler, die meer presteert dan je voor zijn relatief bescheiden prijskaartje zou mogen verwachten. Puristen gaan nu zeuren: “de Exposure is in Groot-Brittannië gebouwd en de Cambridge wordt in China geassembleerd”. Nou en? Onzin! Goed is goed. Punt, uit. Ga voor de grap eens kijken hoeveel zonnepanelen uit China in Nederland aanwezig zijn. Hoor je daar iemand over? Nee, want iedereen is blij met de lagere prijs. En een ander voorbeeld: de Quad elektrostatische luidsprekers zijn qua bouwkwaliteit met sprongen vooruitgegaan sinds ze in China worden gebouwd. Het gaat niet om het land waar een apparaat wordt gebouwd, het gaat om de kwaliteitscontrole. Zo. Ik heb gezegd.
Om deze redelijk geprijsde combinatie goed te kunnen beluisteren, heb ik gekozen voor luidsprekers die er qua prijs niet direct bij passen, maar die wèl prima laten horen wat de 3010S2D kan: de roemruchte B&W 804 Diamond. Ook de fraaie bekabeling is van een zeer hoog niveau: als verbinding tussen de 3010S2D en de 851N wordt een AudioQuest Water RCA interlink ingezet en de 804 Diamonds worden met de 3010S2D verbonden door middel van de Audiovector Zero Compression Avantgarde luidsprekerkabel. De noodzakelijke stroomvoorziening wordt verzorgd door de vertrouwde MusicLine PowerIgel. Zoals meestal heb ik ook nu weer de luisterruimte van Lexicom MultiMedia geconfisqueerd.

Luisteren
Één van mijn kritiekpunten met betrekking tot de “oude” 3010S2 was, dat de versterker weliswaar een imposante kracht bezat, maar over te weinig verfijning beschikte. De weergave kon enigszins grof zijn, waardoor zaken als fijne nuances en delicate details nogal eens de mist in gingen. Vooral bepaalde stukken klassieke muziek hadden daardoor niet de aantrekkingskracht die er normaal gesproken wèl van uit gaat.

Om te horen, wat de nieuwe Exposure-telg aan verfijning in huis heeft, begin ik met de schitterende stem van Alison Krauss. Het nummer Stay van haar album Forget About It is een prachtig nummer, dat aan het licht zal brengen of de 3010S2D inderdaad verbeterd is ten opzichte van zijn voorganger.
Na enkele maten luisteren: kippenvel! Dit is Alison Krauss zoals ik haar wil horen! Gevoelig, delicaat, met veel nuances, een prima articulatie, subtiel, oorstrelend. Wat een stem! Maar ook de rest klopt: de diepe bas is een prima fundament onder het nummer, de minutieuze micro-dynamische verschillen worden goed weergegeven, de dobro van Jerry Douglas is zangerig en melodieus. De muziek vloeit als warme honing uit de luidsprekers. Met name dat vloeiende is een duidelijke verbetering ten opzichte van de 3010S2. De timing is uitstekend, het ritme is mooi maar niet opdringerig, de bekkens zijn uitstekend gedetailleerd en verzanden niet in gesis. De fabelachtige stem van Alison is om verliefd op te worden. De tweede stem, gezongen door de bandleden, is uitstekend qua klank, volume en plaatsing. Goed gedaan, jochie!

Andrea-BocelliHet nummer Io Ci Saro van de CD Vivere van Andrea Bocelli, waarbij het belangrijk is dat de inzet direct en exact is, wordt de volgende test. Lang Lang bespeelt de vleugel in dit nummer en begint onmiddellijk met een scherpe inzet samen met het orkest, gevolgd door een vloeiende riedel en enkele krachtige akkoorden. Dit doet de 3010S2D uitstekend: de kracht die ik van Exposure gewend ben, zorgt voor een imposante klank van de vleugel in combinatie met een rijk en volwassen basfundament. Maar in deze vernieuwde versterker is er iets bij gekomen: de vloeiende weergave van de strijkinstrumenten in het orkest en een gedetailleerde, genuanceerde weergave van de stem van Andrea Bocelli. De nieuwe Exposure biedt de sprankelende weergave die ik vroeger een beetje miste. De weergave boeit me meer dan bij zijn voorganger; ik word meer de muziek in getrokken en dat is heerlijk. Ook het instrumentale deel in het midden, waarbij het belangrijk is dat het “start/stop”-element in de weergave in orde is, klopt als een bus. En het slotakkoord staat als een heipaal. Ik ben onder de indruk.

Nu een stuk klassieke muziek waar alles in zit, van een voluit spelend orkest tot subtiele details en verstilde passages: het Maestoso uit de Orgelsymfonie (no.3, op.78) van Camille Saint-Saëns, gespeeld door het Orchestre Symphonique de Montreal onder leiding van Charles Dutoit en met Peter Hurford op orgel. Een weergaloos stuk muziek. De 3010S2D stelt me niet teleur: de strijkers vloeien mooi uit de luidsprekers, het orgel is imposant en de pedaalregisters grommen mooi diep onder het orkest door, waardoor een solide fundament ontstaat waar het orkest op kan staan. De opbouw van het stuk is prima te volgen, omdat de diverse instrumenten uitstekend te onderscheiden zijn. De vleugel twinkelt mooi om de strijkers heen en de koperblazers schetteren boven alles uit, maar zonder teveel aandacht op te eisen. De balans in de weergave is mooier dan ik van de vorige Exposure 3010-generatie gewend was. In de verstilde passages zijn de fluit en de hobo mooi subtiel uitgewerkt. Ik vind deze weergave echt een duidelijke verbetering ten opzichte van de voorgaande generatie, al is ook de nieuwe 3010S2D niet 100% neutraal. Maar dat is niet hinderlijk, want de algehele balans klopt en daardoor ontstaat een prettige luister-ervaring. De stiltes zijn stil, de inzetten laten een prima gevoel voor timing horen en de schaalgrootte van het orkest is in orde. Ook is het decay mooier en meer verfijnd dan ik van Exposure kende. De uitstekende manier, waarop de 3010S2D dit stuk reproduceert, maakt me blij, want mijn belangrijkste kritiekpunt (zie hierboven) is nu vervallen!

sting-nothing-like-the-sun-lexicomSting. Fragile van het album Nothing Like The Sun. Een lekker luisternummer, dat een test is voor de balans, de stemweergave en de subtiliteit van de 3010S2D. Het begint al mooi, met een prima weergave van de gitaar en een ritmische percussie. De bas is wederom diep en solide. Gelukkig wordt de kenmerkende stem van Sting prima uit de luidsprekers gestuurd. De ruimtelijkheid van dit nummer, het meditatieve en tegelijk ritmisch pakkende van deze klassieker: het wordt allemaal prachtig neergezet. Ik kan echt niet ontevreden zijn met de prestaties van de 3010S2D! Bij dit nummer komt het nu eens niet aan op pure kracht, maar meer op subtiliteit. Normaal vond ik dat nooit een sterk punt van Exposure, maar deze 3010S2D verbaast me. Zo zie je maar: ook bij Exposure zijn ze nooit te oud om iets nieuws te leren! Sorry, flauw grapje…

Nu kies ik bewust voor een mindere opname. Een “Gouwe Ouwe” uit de tijd dat opa nog jong was. Zucht… Ik heb het over She van The Best Of Charles Aznavour, oorspronkelijk als LP uitgebracht, maar later ook op CD. Die transfer van vinyl naar polycarbonaat is niet helemaal lekker gegaan en dat is te horen. Veel “S”-klanken zijn nogal giftig, het volume is aan de forse kant (de technicus dacht waarschijnlijk “harder is beter”, terwijl dat onzin is) en een deel van de schoonheid van de oorspronkelijke opname is verloren gegaan. Jammer, maar helaas!
De Cambridge 851N is een goede bron, die niets mooier maakt dan het in werkelijkheid is, maar ook niets van de opname achterwege laat. Garbage in is garbage out, zoals de Amerikanen dat noemen. Dus weet ik, wat ik kan verwachten. Wat de 3010S2D vervolgens met deze opname doet, is opmerkelijk. Ook hier wordt niets kunstmatig verfraaid, maar hij maakt er desondanks een goed beluisterbaar nummer van. De “S”-klanken zijn weliswaar hoorbaar aanwezig, maar niet irritant. De 3010S2D klinkt van huis uit een ietsiepietsie aan de warme kant, maar dat vind ik wel lekker. Liever dit dan een kille, analytisch klinkende versterker. De stem van Aznavour komt nu optimaal tot zijn recht, de begeleiding bestaat uit een prominent aanwezige bas, een piano en strijkers, afgemaakt met subtiel drumwerk. Het stereobeeld is prima. De 3010S2D doet het precies goed: hij maakt het niet mooier dan het is, maar legt ook geen overdreven nadruk op de fouten.

Conclusie
De 3010S2D heeft me verrast. Wanneer het typenummer van een apparaat vrijwel gelijk blijft na een “modelwissel”, kan het zijn dat er slechts sprake is van een opfrisbeurt. Niet bij de Exposure 3010S2D: deze versterker is echt fors onderhanden genomen. En dat is te horen. De 3010S2D is weliswaar duurder dan z’n voorganger, maar hij is die meerprijs in mijn ogen (oren…) meer dan waard, omdat hij beduidend meer muziekgenot biedt voor z’n geld.
De muzikale ervaring met deze nieuweling is aantrekkelijker, boeiender en in veel opzichten beter. Gebleven is de ruimschoots aanwezige kracht, waarmee hij een levendige dynamiek neerzet en waarmee hij zelfs de veel duurdere B&W 804 Diamond uit volle borst laat zingen. Maar nu is er ook de verfijning die ik miste bij z’n voorganger. Het belangrijke middengebied wordt met meer nuances, meer detail en een groter oplossend vermogen weergegeven, waardoor de muziek niet slechts wordt gereproduceerd, maar tot leven komt. De metalige bijklank, die ik bij de oude 3010S2 soms hoorde, is helemaal verdwenen. Ik word getrakteerd op een meer open klank, een betere detailweergave en een grotere mate van verfijning, waardoor kleine details worden weergegeven als kleine details in een groter totaalbeeld. De akoestische informatie die in de opname zit opgesloten, wordt door de 3010S2D veel geloofwaardiger weergegeven. Sommige verbeteringen lijken misschien op het eerste gehoor subtiel, maar ze zijn wèl belangrijk in het totaalbeeld van deze (ver)nieuw(d)e versterker. Alle aspecten staan nu in een goede verhouding tot elkaar en dat zorgt, dat ik meer de muziek in getrokken word.
Samengevat: de weergave van de 3010S2D is vloeiender, meer driedimensionaal, meer gedetailleerd, meer verfijnd, geloofwaardiger, muzikaler en minder kunstmatig. De 3010S2 is dood, lang leve de 3010S2D!

Exposure-3010-S2-versterker-3-lexicom-multimediaDe combinatie met de Cambridge Audio Azur 851N was een willekeurige keuze, die hoofdzakelijk door de prijs werd ingegeven. Het blijkt een goede gok te zijn geweest. De 3010S2D en de 851N vormen een ijzersterk team, dat betere prestaties biedt dan je voor die prijs zou verwachten. De combinatie met de B&W 804 Diamond is natuurlijk prijstechnisch gezien niet realistisch, maar het feit dat de 3010S2D deze zeer fraaie luidspreker zonder problemen aanstuurt en daarbij qua weergavekwaliteit niet door de mand valt, geeft aan dat de 3010S2D heel wat in zijn mars heeft.
De 851N is behoorlijk neutraal, maar absoluut niet steriel of klinisch. De 3010S2D is, zoals ik eerder schreef, nèt niet helemaal neutraal en van huis uit een ietsiepietsie aan de warme kant. Samen zorgen deze twee voor een muziekweergave die al snel leidt tot lekker ontspannen luisteren, achterover leunen en vergeten om aantekeningen te maken. Dat laatste is niet slim, dat geef ik toe.

Een kenmerk van een goede audioset is, dat er synergie is tussen de verschillende apparaten, zodat het totaal méér is dan de som der delen. Zodat je niet langer naar apparaten luistert, maar naar muziek. De Exposure 3010S2D en de Cambridge Audio Azur 851N hebben dat bij mij voor elkaar gekregen. Natuurlijk zijn er altijd dingen die beter kunnen, maar daar hangen dan weer héél andere prijskaartjes aan. En het sterke van deze twee is juist, dat ze dergelijke prestaties bieden voor een alleszins betaalbare prijs.