Audiovector R 3 Avantgarde & PrimaLuna Evolution

Het is te danken aan een toevalligheid dat de voor deze luistersessie gekozen combinatie is samengesteld. Het lot heeft beslist dat vrijwel gelijktijdig luidsprekers van Audiovector werden afgeleverd, versterkers en een DAC van PrimaLuna. Zoals gebruikelijk bij Lexicom MultiMedia wordt alle apparatuur ingespeeld om tot een optimale prestatie te komen voordat spullen aan de klanten worden gepresenteerd. Als dan toch een luidspreker, een DAC en een versterker ingespeeld moeten worden, dan sluit je die gewoon allemaal op elkaar aan. Waarna bleek hoe goed de net geïntroduceerde Audiovector R 3 Avantgarde overweg kan met een buizenversterker uit de EVO serie van PrimaLuna. Getriggerd door het resultaat is besloten naar deze opstelling te gaan luisteren en de componenten te beschrijven. Wilt u die beschrijving overslaan, dat mag, alles staat ook uitgebreid per product op de productpagina’s van Lexicom MultiMedia. Spring in dat geval gewoon naar de alinea “Fado & Jazz”.

Audiovector R 3 Avantgarde

De R 3 Avantgarde luidspreker van Audiovector is een compact model waarin een mengeling van evolutie en nieuwe vindingen samen komen. Met een model dat in ieder interieur gemakkelijk een plaatsje kan vinden door de slanke vorm en hoogwaardige afwerking in Italiaans walnoot, zwart essen, Afrikaans rozenhout of zijdeglans wit. Audiovector ontwerpt de eigen drivers voor de R 3 voor de lage tonen en middentonen en laat die maken bij Scan-Speak. De Audiovector R 3 Avantgarde heeft twee weergevers voor de lage- en middentonen, beiden met een carbon conus, voor de middentonen uitgerust met een fase plug in het hart van de conus. De in eigen huis vervaardigde tweeter is een R AMT tweeter (Air Motion Transformer). Daarnaast is er een ‘rear firing treble’ system voor een meer ruimtelijke weergave. De behuizingen van de R series zijn gelamineerd voor extra stijfheid en om te komen tot de ronde vorm. De vorm voorkomt interne staande golven en resonanties. De luidsprekers staan op een geïntegreerde voet waarmee zij licht verend staan opgesteld om te ontkoppelen van de ondergrond.

Technische gegevens

  • Frequentiebereik: 25Hz – 53kHz
  • Rendement: 90,5dB
  • Impedantie: 8 Ohm
  • Belastbaarheid: 300 Watt
  • Wisselfrequenties: 280 en 3000Hz
  • Principe: 2,5 weg
  • Bassreflexpoort: in de bodem
  • Bass/midden: 6,5”carbon
  • Tweeter: R AMT
  • Afmetingen: 103,4 x 23 x 36cm

PrimaLuna EvoLution EVO 300 Tube Integrated Amplifier

PrimaLuna is ontstaan uit een samenwerking van een Nederlandse en een Amerikaanse high end audio importeur. Inmiddels is Lexicom MultiMedia PrimaLuna dealer en heeft onder andere de EVO 300 buizenversterker in het leveringsprogramma opgenomen. PrimaLuna is in veel landen overladen met prijzen en staat steevast in de lijst van Recommended Components in het toonaangevende tijdschrift Stereophile. De EVO 300 is de middelste PrimaLuna versterker en levert een vermogen van 2 x 42 Watt door middel van vier EL34 buizen. PrimaLuna werkt met een in eigen beheer ontwikkelde Adaptive Autobias schakeling waarmee de buizen altijd op de meest ideale waarde zijn ingesteld. De intelligente schakeling controleert de buis en stelt deze mede afhankelijk van het gevraagde volume aan de uitgang zodanig in dat vervorming tot 50% wordt gereduceerd. Daarbij wordt de levensduur van de buis verlengd. De schakeling zit niet in de signaalweg. Een indicatie naast de buis licht op als een buis aan het einde van zijn levensduur is gekomen. De instelling die PrimaLuna hanteert zorgt voor een lange levensduur van alle buizen. Ook van de 12AU7 versterkerbuizen en stuurbuizen.

Alle PrimaLuna producten maken voor de voeding gebruik van zware, ingegoten ringkern transformatoren. De trafo’s zijn omgeven door een metalen behuizing en daarna ingegoten met hars tegen microfonie, beperking van ruis en brom en om de windingen te beschermen tegen vocht en andere invloeden. De PrimaLuna EVO 300 heeft een AC Offset Killer als netfilter aan de netspanning ingang om de voeding te vrijwaren van vervuiling op het lichtnet. De uitgangstransformatoren, één van de meest bepalende en belangrijke onderdelen van een buizenversterker, zijn speciaal voor PrimaLuna ontworpen en gewikkeld. Met de PrimaLuna transformatoren is de instelling van de buizen optimaal en is de bandbreedte zeer groot. Bastonen behouden kracht (slamm) en hoge tonen ondervinden geen afval. Voor een optimale aanpassing aan de gebruikte luidsprekers is een 4 Ohm en een 8 Ohm uitgang beschikbaar.

Elke PrimaLuna versterker is hard-wired, geen printplaten voor de signaalweg maar punt naar punt bedrading, dat geldt ook voor de weerstanden en de condensatoren. De draad is een Zwitserse verzilverde OCC koperdraad met Teflon isolatie. In de signaalweg maakt de EVO 300 gebruik van Takman hoogwaardige Japanse weerstanden. De ingangen van de EVO 300 worden geschakeld met relais voor een optimale signaalweg zonder overspraak en zijn vrij van EMI en RFI. PrimaLuna versterkers worden standaard geleverd met EL34 uitgangsbuizen, een buis die bekend staat vanwege zijn prachtige middengebied, maar wie dat wil kan de EL34 wisselen voor elk merk 6L6G, 6L6GC, 7581A, EL34, EL37, 6550, KT66, KT77, KT88, KT90, KT120 en KT150. De EVO 300 is zowel in triode als in ultra lineair te schakelen tijdens het luisteren. De EVO 300 is leverbaar met een zwarte of een zilverkleurige frontplaat waarop de volumeregeling en de ingangskeuze schakelaar te vinden zijn en de hoofdtelefoonuitgang. Bij de versterker is ook een onverwoestbare afstandsbediening aanwezig. Optioneel is in elke PrimaLuna EVO versterker een phono board te plaatsen voor gebruik van een MM element dat de ingang AUX 2 overneemt. Het hoogwaardige phono board verzorgt de RIAA correctie en maakt een externe phono versterker overbodig.

Technische gegevens

  • Uitgangsvermogen UL EL34: 42 Watt per kanaal
  • Frequentiebereik: 10 Hz – 65 kHz +/- 1 dB
  • THD: < 0.2% @ 1W, < 2% vol vermogen
  • Signaal/ruisverhouding: 95 dB
  • Ingangsimpedantie: 100 kOhm
  • Ingangsgevoeligheid: 270mV
  • Maximale versterking: 37 dB
  • Verbruik: 280 Watt
  • Gewicht: 18kg
  • Afmetingen: 380 x 190 x 400 mm (B x H x D)
  • Ingangen: 5 x RCA, 1 x HT
  • Uitgangen: luidsprekers 4 en 8 Ohm, hoofdtelefoon, tape out, mono/stereo subwoofer
  • Buizen: 4 x EL34, 6 x 12AU7

PrimaLuna EvoLution EVO 100 Tube Digital AnaLogue Converter

De PrimaLuna EVO 100 digitaal-naar-analoog converter is op meerdere punten onderscheidend van alle andere converters op de markt. Niet alleen is de converter opgebouwd met elektronenbuizen voor het versterken van het analoge signaal, ook voor de gelijkrichting van de voedingsspanning en zelfs voor het opwekken van het digitale kloksignaal zijn elektronen buizen ingezet. De EVO 100 is leverbaar met een zwarte of een zilverkleurige frontplaat waarin twee smalle tekst display’s te vinden zijn, één voor de aanduiding van de gekozen ingang, de tweede geeft de sample rate aan. Naast de displays zitten druktoetsen om een ingang te kiezen. Bij de speler is ook een afstandsbediening aanwezig waarmee o.a. de display in stappen te dimmen is en er is een mute knopje. De EVO 100 DAC schakeling is opgebouwd met ECC83/12AX7 buizen voor de versterking, ECC82/12AU7 stuurbuizen en GZ34/5AR4 gelijkrichters in een dubbel mono opstelling.

Dicht bij de sample rate converter en de Burr Brown PCM1792 converter chip zit de SuperTubeClock, die synchroon zowel de Sample Rate Converter als de DAC chip van kloksignaal voorziet. De klok is gebouwd rondom een Russische mini triode buis, ooit speciaal ontworpen voor oscillator circuits. Het digitale PCM (of DoP) signaal dat binnenkomt via Toslink, RCA, AES/EBU of USB brengt de DAC altijd via asynchrone sample rate conversie naar 24bit/192kHz. Daarmee ontstaat een effectieve jitter-onderdrukking met frequentie- en fase lineair gedrag tot ver buiten de audioband. Geaccepteerd aan AES/EBU, RCA coax en optische ingangen zijn sample rates tot 24 Bit/192 kHz PCM en DSD DoP64. Op USB gaat dat door tot 32 Bit/384kHz PCM en DSD128. Voor DSD gaat het om DoP en D2P, geen DSD Native Mode.

Technische gegevens

  • Uitgangsspanning: 2Volt nominaal
  • Frequentiebereik: 20Hz-20kHz +/- 0.5dB
  • Kanaalscheiding: 90dB
  • Dynamisch bereik: > 120dB
  • Uitgangimpedantie: 2800 Ohm

Combineren

De basis van de opstelling vormen de Audiovector R 3 Avantgarde luidsprekers welke zijn aangesloten op de versterker met Chord Epic XL luidsprekerkabels. De versterker is een PrimaLuna EVO 300 Tube Integrated Amplifier, gekoppeld aan een EVO 100 Tube Digital AnaLogue Converter van hetzelfde merk. Het digitale muzieksignaal laat ik binnenkomen via een Coax kabel van Chord vanuit een Naim NDX 2 digitale muziekspeler. Het merendeel van de gebruikte muziekbestanden staat opgeslagen op een Melco N100 en die hangt met Chord ethernetkabels aan een Silent Angel Bonn N8 ethernetswitch. Verder kan ik nog melden dat als analoge interlink is gekozen voor een fraaie AudioQuest analoge RCA en dat de netsnoeren uit een Naim Audio Powerigel komen, aangesloten op een speciale audiogroep. Geen verdere tweaks, geen netfilters, geen Gaia voeten, de set is behoorlijk basic in opstelling.

Fado & Jazz

Ana Moura zingt op haar CD “Desfado” het door Diana Krall beroemd gemaakte “A case of you” in een heel andere uitvoering dan die van Diana Krall. Muziek is warm en donker in de lage tonen, de stem van Ana hees en daarmee totaal in contrast. Voeg aan de mix toe een gitaar die erg doet denken aan fado muziek. Het resultaat is een vreemde combinatie die je niet snel vergeet. De stereo afbeelding is zo dat Ana op de juiste hoogte komt en dat is alvast een vet pluspunt. Ze staat ongeveer tussen de speakers in, met daarachter de instrumenten weglopend in de diepte of naar links en rechts, zonder een beperking te kennen waarmee de muziek tussen de weergevers zou blijven zitten. Instrumenten staan netjes gescheiden, de bas is breed en laag gepositioneerd zoals dat in werkelijkheid ook het geval is. Muziek komt volkomen los van de weergevers, kortom een stereobeeld uit het boekje: “Hoe maak ik een goede weergever”. Een tweede track met fado muziek vervangt de heesheid in de stem door meer warmte, de muziek is vrolijk, levendig en de goede scheiding tussen de instrumenten blijft bestaan. Vooral de lage tonen maken indruk, waaronder het stampen van de trom om het ritme van de band de juiste richting in te blijven duwen.

Misschien is Alicia Olatuja’s “No ordinary love” van de CD “Intuition” wel de ultieme test voor een buizenversterker vanwege de forse hoeveelheid lage tonen in de opname. Wel nu, wie nog steeds denkt dat een buizenversterker niet strak kan weergeven mag de PrimaLuna komen beluisteren op Audiovector. Strak, perfect in balans qua hoeveelheid laag, niet drukkend, wel zoals bedoeld is tijdens het concert dat ik ooit bijwoonde van Alicia. Snel en puntig is de percussie, zacht en warm haar stem, zwevend door de ruimte een trompet. Het volume is een tandje omhoog en dat maakt de weergave eerder prettig dan overweldigend of onaangenaam. De track “Cherokee Louise” treft precies de juiste sfeer al is het geen tekst waar je vrolijk van gaat worden. Tekst waarbij een mix is gebruikt van zingen en vertellen, perfect verstaanbaar. Het koortje achter Alicia staat in een boogje om haar heen. Iets op aan te merken? Nee, absoluut niet. Deze combinatie van speakers met een flink rendement, een krachtige buizenversterker en een DAC met buizen heeft iets magisch. Het gaat allemaal zo heerlijk gemakkelijk en soepel, heel natuurlijk en vloeiend. Als halverwege de track zang stopt en instrumenten het stokje overnemen zijn trommels indrukwekkend, is een piano nadrukkelijk aanwezig en zit ik stilletjes op de bank te genieten.

Kort geleden eens de CD van Allan Taylor “Leaving at dawn” thuis door mijn systeem laten lopen en zijn prettige stem kan ik hier mooi herhalen. Het gaat te ver om een vergelijk te trekken, een totaal andere akoestiek gooit daarvoor al roet in het eten, dus luister ik maar gewoon wat hier gebeurt. Dat bevalt goed, de diepe stem van Taylor heeft precies de juiste toon, de hoeveelheid lage tonen welke het platenlabel Stockfisch in de opname duwt wordt niet extra aangezet, eerder in de juiste proportie gebracht door het systeem. Hogere tonen vinden speels een plaatsje in de ruimte. Wie van deze muziek kan houden vindt in dit systeem een maatje, wie een partner van de aanschaf van een systeem als dit wil overtuigen kan ik ook de CD aanraden. Vooral het volkomen loskomen van de muziek van de weergevers draagt bij aan de sfeer en het idee dat Taylor zelf aanwezig is. Harmonie, speelsheid, warmte en natuurlijkheid zijn steekwoorden die hout snijden.

Schotse klassieke tonen

Waren alle opnames geripte CD’s, Mozarts “Symphonies No.29” uitgevoerd door het Scottish Chamber Orchestra is een download op 24bit/192kHz resolutie. De hoogste resolutie in FLAC waar een DAC mee overweg kan. Een mooi uitgevoerd werk dat luchtig door de luidsprekers gaat richting mijn oren. Opnieuw het fraaie loskomen van de weergevers en een stereobeeld zoals ik zou verwachten. Genoeg diepte, hoogte, lekker breed neergezet, overeenkomstig de opstelling van een orkest. Solisten krijgen de ruimte, het orkest laat zich opdelen in secties, geen scherpte, veel rust en de muziek wordt gedragen op de bassen en de cello’s. Het is wat lastiger om de essentie van het systeem naar voren te krijgen, met eerdere muziek ging dat gemakkelijker. Want met klassiek weet het systeem een onopvallendheid te creëren waarin de schoonheid gezocht moet worden. Dat is geen negatief punt, in tegendeel als iets tè veel opvalt dan kun je er op rekenen dat ergens iets mis gaat dat later ernstig zal gaan irriteren. Tot op heden kan ik niets vinden dat daarop zou duiden.

Ven hetzelfde orkest een piano concert van Beethoven met als solist Artur Pizarro, eveneens in de hoge resolutie en met een groot dynamisch bereik. Dat laatste is onmiskenbaar, van zachte passages gaat het in de hoogste versnelling als het orkest flink doorduwt. Moeiteloos volgen de luidsprekers het aangeboden signaal, brengen de dynamiek tot leven en zetten krachtig het werk neer. Als Pizarro invalt is dat met gelijke dynamieksprongen tussen de hoge en lage tonen. De concertvleugel weet zich te handhaven tussen de strijkers en neemt de grootsheid van het instrument mee naar de luisterruimte van Lexicom MultiMedia. Ik waan mij ergens in een concertzaal, op een fraaie afstand van het podium zodat ik een goed zicht en vooral een goed geluid kan ervaren. De onderlinge scheiding tussen de instrumenten blijft bestaan dankzij het oplossend vermogen van het systeem. De R AMT tweeter van Audiovector is daar voor een groot deel verantwoordelijk voor, het gevaar bestaat dan dat de transparantie te veel gaat overheersen en de eenheid in de muziek verloren gaat. Gelukkig heeft de R 3 Avantgarde dat helemaal onder controle en doseert in de juiste proporties. Waren de stemmen een genot om naar te luisteren, klassiek orkestwerk doet er in mijn oren niet voor onder.

Happy met Heidi

Een compleet andere soort muziek in de ruimte. Dat de lage tonen nog steeds in bedwang worden gehouden mag een wonder heten. Strak hoor is de PrimaLuna versterker. Heide Happy en Till Brönner vullen de heren van Yello mooi aan, hoogstens kun je aangeven dat Heidi een beetje aan de scherpe kant is en dat Till erg veel speeksel door zijn instrument blaast. Of ik zet alles te hard, maar dat komt omdat het gewoon lekker gaat als ik wat extra gas geef. Zet deze muziek zachter en je verliest een deel van de overdracht op de luisteraar. De puntigheid en de korte droge klappen op de track “Till tomorrow” zetten een contrast neer tegenover de trompet van Brönner, waar hij juist de tonen langer laat aanhouden. De enorme portie in de opname aangebrachte vervorming op zijn trompet is niet altijd even aangenaam, je kunt het verwachten bij Yello en misschien is dat juist een deel van de charme. Onaangenaam wordt het nooit. Is het mooi? Ieder zijn meug, na twee tracks hou ik Yello voor gezien en zoek muziek op waar ik de klank van instrumenten beter op kan beoordelen.

De eer valt in eerste instantie toe aan het Tord Gustavsen Quartet en van hen de CD “The well”. Lastiger te doorgronden muziek, wel schitterend opgenomen. Luister maar eens naar de constant ruisende bekkens achter de trom op “Playing”. Met daaronder een stampende bas en zware trommel. Het slaan met een stokje op de rand van de trom is uitermate realistisch, het metaal van de bekkens is uitstekend herkenbaar. Het stuwende ritme van de band achter de solo piano laat zich gelden en dat drukt op mijn oren. Daardoor niet helemaal mijn favoriete muziek, dan liever het intro van de track “Suite” waar de piano zijn zoete klanken ten toon mag spreiden. Met een gestreken soort van cello ditmaal, zacht inkomende percussie en een zware basdrum wordt het een plaatje om aan te horen op het ECM label. Omdat in de loop van de track de muziek toch weer gaat drukken keer ik terug naar een oude bekende, “Song of Ruth” van het Bobo Stenson Trio. Daar is de druk helemaal niet aanwezig, wel een waanzinnige snelheid en transparantie die mij erg weet te verbazen. Tja, een goede buizenversterker kan dingen waar een transistor alleen maar aan kan snuffelen. Dat heeft alles te maken met de gebruikte hoge voedingsspanningen in een buis, een sprong in spanningsverschil gaat moeiteloos, een transistor met zijn lage voedingsspanning heeft hier het nakijken. De gebruikte eindbuis in de PrimaLuna is de EL34, bekend om zijn prachtige middengebied. Misschien niet zo krachtig als een KT88 of hoger, maar ik kies eerder voor subtiliteit dan ruwe power. En dat is precies hetgeen waar een trio als dat van Bobo Stenson op zit te wachten.

Keukenprins

Ik zoek meestal een mooie afsluiting van een luistersessie om nog eens te overdenken wat ik heb gehoord, de indruk te laten bezinken zodat euforie en afkeuring een juist beslag krijgen. Want laten we eerlijk zijn, een echt slechte bas en een krijsend hoog kom je gelukkig niet meer tegen in de producten zoals Lexicom MultiMedia die voert. Waar aanduidingen worden gegeven zijn die soms gechargeerd om de lezer duidelijk te maken waar de verschillen liggen. Ik leg er een loep op. Tegelijk is het zo dat smaak geen rol mag spelen. Een Naim NAIT XS 3 versterker, Naim ND5 XS 2 muziekstreamer en een paar PMC Twenty5.22 luidsprekers geven een totaal ander soort geluid dan deze PrimaLuna EVO 100 en 300 met Audiovector R 3 Avantgarde. Wat is de waarheid? Beiden niet zou ik zeggen, het zijn reproducties van de waarheid met elk een eigen interpretatie van die waarheid. Toch vind ik beide systemen parels in hun soort. Omdat de weergave “klopt”, voldoet aan alle eisen en als zeer prettig wordt ervaren. Het is net als in de keuken, voeg de juiste ingrediënten samen en het gerecht smaakt. Dat maakt het systeem van vandaag weer eens pijnlijk duidelijk. Ooit opgesteld om in te spelen kwamen we er achter dat deze merken erg goed samengaan en daarom is er vandaag gekozen om juist daarnaar te gaan luisteren. Onder de tonen van Kari Bremnes “Gate ved gate” schrijf ik de laatste aantekeningen, zak achterover en laat de muziek de hoofdrol spelen. Niet langer luisteren naar uitersten, niet langer noteren welke toon mij raakt, gewoon de muziek laten stromen door de aderen. Want het werk is verricht, het aantekeningen boek is gevuld, tijd om Kari in te ademen zolang deze set de luisterruimte mag vullen.

Meer informatie en prijs van de R3 Avantgarde vindt u hier.