Lexicom Multimedia bezoekt Chord Company en Naim Audio

Als je de kans krijgt om in de keuken te komen kijken van twee bedrijven, Chord Company in Amesbury waar kabels worden gemaakt en daarna Naim Audio in Salisbury, dan laat je zo’n kans zeker niet lopen en zo kwam het dat Latham Audio ondergetekende meenam naar Albion. De eerste dag was ingeruimd voor Chord Company en al lijkt een kabel een eenvoudig stuk draad, er is machtig veel over te vertellen zo is wel gebleken.

The Chord Company
Chord Company is geen groot bedrijf met een enorme uitstraling en een ruim marketingbudget, het is nog een familiebedrijf waar een klein maar gepassioneerd team kabels met de hand vervaardigt. Ontstaan in 1985 vanaf de keukentafel waar de eigenaresse van Chord Company haar kabels begon te maken voor Naim Audio. Omdat de vraag steeg en het aanbod van kabels met een DIN aansluiting aan minstens één zijde schaars bleef, groeide Chord Company uit tot een echt bedrijf en werd de keukentafel al snel veel te klein. De samenwerking met Naim Audio is altijd gebleven al is Chord Company verder gegaan met een inmiddels internationale klantenkring. Op de vraag waar Chord kabels heen gaan worden alle hoeken van de aarde genoemd en als ik later pallets voor export naar bijvoorbeeld Rusland en Chili zie staan geloof ik ze op hun woord. Een rondgang door het bedrijf laat zien dat elke Chord Company kabel in eigen huis wordt samengesteld uit ingekochte, op specificatie van Chord gemaakte geïsoleerde geleider en naar eigen inzicht geproduceerde pluggen. Geen enkele kabel wordt compleet ingekocht en daarna naar een dealer gezonden. Elke kabel wordt getest en de duurste series gaan langs de gouden oren van het bedrijf om stuk voor stuk te worden beluisterd voor ze de verpakking in gaan. Geen fancy dozen of houten kisten bij Chord Company, waar kosten op bijzaken bespaard kunnen worden neemt het management maatregelen, liever investeert de directie in materialen.

Geleiders worden ingekocht in China, Engeland en de USA. Die geleiders bestaan uit geïsoleerde kerndraden van koper met een zilvercoating, een mantel, een afscherming en een buitenmantel. Koper wordt gebruikt omdat de geleiding goed is, met de nare eigenschap dat koper oxideert en dan wordt de weerstand hoger. Vandaar de zilvercoating om de geleider, zilver oxideert niet, heeft hoogstens last van zwavel en wordt dan zwart. Maar daarmee neemt de geleiding niet af. Connectoren hebben om dezelfde reden een goud- of zilvercoating, al is goud een mindere geleider dan zilver. Zoals gezegd koopt Chord Company de geïsoleerde geleiders in om ze met een mooi woord te confectioneren. Om een voorbeeld te geven van een interlink volgens Chord neem ik een Epic bij de hand. Een interlink zoals de Epic bestaat uit drie kerngeleiders die op hun beurt bestaan uit samengeslagen dunne koperdraden met een zilvercoating. Van de drie geleiders worden er voor een RCA verbinding maar twee gebruikt, de derde wordt afgeknipt. Eén geleider is voor de aarde, de andere is signaal dragend. De afscherming met een zo hoge dichtheid dat die 100% is wordt niet aan aarde gelegd. Die werkt over de gehele lengte van de kabel als een kooi van Faraday en voorkomt instraling van RFI (de straling van Wi-Fi, telefoons, etc.). Veel fabrikanten leggen de afscherming aan één kant aan aarde, een interlinkje van een paar Euro gebruikt de afscherming zelfs als aarde, Chord Company laat er geen twijfel over bestaan dat zij heel bewust kiezen voor genoemde oplossing omdat die gehoormatig het beste is. De prijs van de geleider kan enorm variëren, een stuk installatiedraad in de bouwmarkt kost wellicht een luttel bedrag, de in de USA voor ruimtevaart ontwikkelde geleider met een gepolijste zilvercoating die voldoet aan de hoogste eisen, kost inkoop voor Chord £ 30,- per voet (33cm). Een XLR kabel met drie geleiders van een meter kost dus alleen aan basismateriaal al snel £ 300,- zonder mantel, zonder afwerking, zonder pluggen, zonder arbeidsloon. Er zijn kabels die een productietijd vergen van uren, waarna wordt getest en geluisterd, en dat geeft een beetje aan waarom een excellente kabel daadwerkelijk zoveel geld mag kosten.

Met de geleiders alleen ben je er nog niet. Aan het uiteinde moet een plug komen, RCA, XLR, RJ-45, banaan, DIN, power of andersoortig. Pluggen worden heel bewust ingekocht of speciaal voor Chord Company geproduceerd. Dat laatste is geen sinecure en is kostbaar. Materiaal moet worden ingekocht in bulk, geselecteerd op geleidende eigenschappen en mechanische sterkte. Een toeleverancier moet uit het basismateriaal de plug gaan maken, tegenwoordig op computergestuurde machines waar de instelkosten hoog van kunnen oplopen en alleen lonend zijn als ze continue mogen werken. Het gevolg is dat Chord Company grote hoeveelheden pluggen tegelijk moet afnemen en op voorraad houden. Een boekhouder wordt niet vrolijk van dat soort investeringen. Een voorbeeld hiervan is de ChordOhmic luidspreker stekker (banaan), volledig in huis bedacht en ontwikkelt, die zorgt voor een permanent optimaal contact met de bus waar hij wordt ingestoken, met dank aan de mechanische opbouw en zijn zware zilvercoating, zodat hij een minimale Ohmse weerstand heeft. Bij een plug is niet alleen het stekkerdeel van belang, zelfs het materiaal van het isolerende deel dat de afwerking vormt is van invloed op de weergave. Dat kunnen we later bij de luistersessie herkennen. Een acrylaathuls klinkt inferieur aan een teflonhuls. Teflonhulzen zijn duur, moeten net als de stekkers in veelvouden worden gemaakt en tijdelijk opgeslagen. Voilà, weer een deel van de kosten van een goede kabel verklaart.

Als het materiaal van een huls al uitmaakt, dan kunt u zich voorstellen dat isolatiemateriaal om de geleider van nog grotere invloed is. Teflon is een populaire isolator in de betere kabels, Chord Company gaat voor de topproducten uit de Sarum T en ChordMusic ranges nog verder en gebruikt Taylon. Chord Company past voor het hogere segment ARAY techniek toe, Tuned ARAY, Signature Tuned ARAY tot en met Super ARAY. Een effectieve manier om RFI tegen te gaan bij alle soorten kabel, van interlink tot powercord, waar Chord Company niets over kwijt wil en ik kon ook nergens in het bedrijf ontdekken wat het precies inhoudt. Dat het werkt is evident hoorbaar in een luistersessie, dat het getuned is ook, want Chord was zo vriendelijk een Tuned ARAY te laten horen die verkeerd om was gezet. Alleen “wat” is er verkeerd omgezet? Een goed bewaard geheim tot nu toe. Chord levert alle kabels op afgemonteerde lengtes, voorzien van pluggen, ook de luidsprekerkabels. Soms is luidsprekerkabel pas af te monteren na installatie en in die gevallen koop je losse ChordOhmic bananen. Tja, dan wordt het tijd om te gaan luisteren in het gezelschap van zeven andere personen, de meegereisde dealers en de vertegenwoordiging van de importeur. In de ruimte bij Chord Company staan opgesteld Neat Momentum SX5i luidsprekers die prachtig de verschillen kunnen laten horen en toch puur muziek blijven weergeven, een voor de meeste lezers waarschijnlijk volkomen onbekende Bonnec voor- en eindversterker, een Chord Electronics DAC en een Moon streamer. Bonnec was het geesteskind van Bonne Dittmar uit Hamburg, één van de latere ontwerpers van Solution apparatuur. Terug naar Chord Company, er staat in de luisterruimte een ladekast die we allemaal willen hebben, kabel na kabel kwam daaruit, van de eenvoudigste tot een de ChordMusic types. Geluisterd werd naar een keur aan muziek, geen audiofiele opnames maar echt een doorsnede van TIDAL, waarbij eerst de luidsprekerkabels werden gewisseld, vervolgens de interlinks en tenslotte de powerkabels. Vergeeft u mij dat ik alle types niet meer kan herinneren, het ging van Epic tot aan ChordMusic, soms dezelfde kabels maar dan met andere pluggen, een verkeerde Tuned ARAY, of kabels die nooit in productie zijn gekomen maar wel bewaard bleven omdat ze steeds een stap betekenden in de ontwikkeling naar het eindproduct. Trucjes als in het geniep het volumen opdraaien gebruikt men bij Chord Company niet, vergelijken waren eerlijk en er werden niet alleen stappen vooruit gezet, op verzoek ging er soms weer even een lager geprijsde kabel aan de set. Ons allemaal bleek dat bij Chord Company de klanksignatuur van de kabels sterk overeenkomt, de verschillen zitten in details, dynamiek, stereobeeld, ruimtelijke weergave, kracht, soepelheid en luisterplezier. De reeks bouwt in prestatie perfect op en de Sarum T kabels of ChordMusic laten echt zien waarom zij de top van de reeks vormen. Verschillen die soms kleiner worden, soms als schokkend worden ervaren zijn hoorbaar. Schokkend bijvoorbeeld het verschil tussen een Teflon of een Acryl huls om de plug zelf, als ik het niet gehoord zou hebben dan verklaarde ik iedereen voor gek als men dat als “upgrade” op zou voeren.

Naim audio
Het gaat bij Chord Company om de muziek en om niets anders. De “oren” van het bedrijf willen een maximum aan informatie uit de kabels halen, een minimale weerstand bereiken, neutrale doorgifte van signaal realiseren, zonder opsmuk, zonder gebruik van esoterische materialen als dat niet nodig is voor de weergave. Wat dat betreft sluit Chord Company goed aan op het bezoek aan de Naim Audio fabriek in Salisbury de volgende dag. We beginnen daar net als in Amesbury met een toer door het bedrijf, die aanzienlijk meer tijd in beslag neemt want Naim Audio is in de loop der jaren sterk gegroeid. Begonnen als winkel annex werkplaats maakte Julian Vereker vanaf 1973 zijn inmiddels legendarische versterkers. De eerste commerciële versterker was de NAIT, de Naim Integrated. Spin-off van een door hem gewonnen inschrijving voor het maken van actieve luidsprekersystemen en het resultaat van zeuren van vrienden, vrienden van vrienden en audiowinkels om zijn handgemaakte bedenksels. Versterkers met relatief weinig vermogen, wel grote voedingen, onvoorwaardelijk stabiel en in staat om stroom te leveren. De ideeën van Julian Vereker lopen jaren na zijn overlijden nog steeds als de rode draad door het bedrijf. Naim was in die tijd dikke maatjes met Linn, je mocht van Julian alleen een Naim kopen als je een Linn LP12 bezat en dat werkte andersom vaak ook zo. Een Linn LP12, vaak geleverd met een Naim Aro arm, later zouden de twee bedrijven steeds minder innig worden vanwege de eigen elektronicalijnen van Linn. De komst van CD duwde het bezit van een LP12 langzaam naar de achtergrond in de jaren ’80.

Naim Statement
De toer begint bij de kleine afdeling waar de Naim Statement versterkers worden gemaakt. Indrukwekkende elektronica met een even indrukwekkend prijskaartje en voor velen onbereikbaar. Voor dit project werden speciale transistoren en andere halfgeleiders ontwikkeld op specificatie van de Naim technici, waar nu veel meer Naim producten van profiteren getuige de DR series. Te zien is met hoeveel liefde en toewijding de Statement wordt opgebouwd, hoe doordacht de constructie is, want niet alleen om esthetische redenen zijn de onder- en bovendelen van de Statement met een acrylplaat van elkaar geïsoleerd, het gaat daarbij tevens om het tegengaan van wervelstromen (Eddy current voor de kenners). De massieve voedingen in de voor- en eindversterkers liegen er niet om. Van dit systeem zijn er wereldwijd ongeveer 80 verkocht (pre en 2x power), één klant in de USA bezit 24 mono’s en zet er daarvan 14 in voor een bi-amp 7.1 surround oplossing zo leerden wij. In de volgende ruimte staat een machine om onderdelen te plaatsen op printplaten. Dit zijn alleen printplaten zonder Surface Mount Technologie (mini onderdelen die “geplakt” worden) voor de niet Uniti gerelateerde producten. Denk aan 200, 250, 300, 500 series, de CD spelers en lossestreamers/DAC’s. Meestal zijn de printen niet af als ze uit de machine komen en langs de soldeerstraat gaan, er zijn altijd transistoren, weerstanden of condensatoren die als paar bij elkaar horen en met de hand worden geplaatst. De machine kan geen onderscheid maken tussen een weerstand van de rol en een met de hand gekozen exemplaar. Met de hand gekozen? Ja, sommige onderdelen zijn zo kritisch in de signaalweg dat niet alleen worden getest op prestatie maar ook nog eens als paar of kwartet op de print worden gesoldeerd. Voor een absolute kanaalbalans en optimale prestatie. Dat paren en testen gaat onderdeel voor onderdeel, zo loopt de kostprijs van de onderdelen op van 1 Eurocent voor een weerstand tot wel 50 Eurocent of meer vanwege de arbeidstijd en het salaris van de werknemer. Een printplaatje beschouwen en oordelen dat er voor een paar Euro aan onderdelen opzit gaat in een Naim niet op. Uiteraard heeft een dergelijke passie en drang naar perfectie grote invloed op de uiteindelijke prijs van een Naim. Nu we de printplaten toch in handen hebben zien we gelijk hoe Naim steraarde toepast. Alles wat aarde is komt op één punt samen, een filosofie niet uniek voor Naim, wel is uniek dat Naim om die reden vast blijft houden aan de DIN plug, de enige plug waarvan steraarde altijd onderdeel is.

Naim Uniti Atom, Star Nova en Core
De volgende stap is uiteraard het testen van de printen en het samenbouwen tot een apparaat. Soms gaat dat in een kleine serie, zoals voor voedingen, soms stuk voor stuk zoals we later tegenkomen. Op weg daarheen komen we langs het service gedeelte. Hier kan Naim nog steeds ELK apparaat servicen dat zij ooit hebben vervaardigd, met uitzondering van de eerste NAIT omdat een werknemer ongevraagd de printplaten heeft weggegooid in een opruimwoede. Onbekend is of de man of vrouw in dienst mocht blijven. Om die service te kunnen verlenen zijn niet alleen onderdelen nodig in het magazijn maar ook modellen om te kunnen vergelijke hoe destijds apparaten werden gemaakt. Niets laat Naim aan het toeval over, elk schroefje is doordacht, elk draadje heeft een speciale buiging en montage. Het water loopt mij uit de mond als ik al het fraais zie dat een historische waarde vertegenwoordigd. Waar een ander bedrijf na maximaal 5 jaar levensduur al aangeeft apparaten niet meer te kunnen maken kun je bij Naim terug tot de jaren ’80 of eerder. Dat is toewijding en rendement op je investering in apparatuur thuis. Want kunnen servicen houdt ook in behoud van waarde van Naim apparaten. Veder lopende komen we bij de Uniti productie: Atom, Star Nova en Core. Naim laat de printplaten voor deze serie buiten de deur maken, grotendeels vanwege het feit dat het uitbesteden van SMT (Surface Mount Technology) veel voordeliger is dan zelf miljoenen investeren in robots en testapparaten, welke liefst 8 tot 24 uur per dag actief moeten zijn om rendabel te worden. De samenbouw van de Uniti vindt wel plaats binnen de Naim fabrieksmuren zoals we met eigen ogen zien. De populariteit van Uniti is en blijft ongekend, we horen dat Naim maar liefst 4600 Uniti’s in backorder heeft. Wij vragen uw geduld als u er één wilt en wij hem niet binnen een dag, week, soms maand kunnen leveren. Een Uniti is een echt Naim product, met dezelfde liefde en nauwkeurigheid gemaakt, met een echte Naim versterker aan boord. De App en andere software is geschreven in eigen beheer en sluit daarom zo naadloos aan op de functionaliteit.

Na de Uniti afdeling volgt een assemblage hal waar de andere Naim’s worden samengesteld op orderbasis. Naim houdt geen voorraad, pas als er een order is gaan ze aan de slag. Dat vraagt om doorlooptijd en dus zal de distributeur en soms Lexicom Multimedia zelf voorraad houden om toch aan de vraag te kunnen voldoen. Werknemers vinden elk onderdeel terug op een karretje, alles samen is het een compleet product. Dat kan een Nait 5si zijn tot aan een NAP 500 DR. Een werknemer maakt zijn product compleet af, er is geen lopende band. Puur handwerk, pure liefde voor het eindresultaat. Daar vlak achter een testcentrum waar elke Naim individueel wordt bekeken aan de hand van voorgeschreven procedures. Pas daarna mag het door naar de inpakafdeling en expeditie. Naim is binnen de UK zelf distributeur en verzendt daarom enkele stuks, voor export bundelt men de zendingen om kosten te besparen. Tot slot, inmiddels is iedereen behoorlijk moe, bezoeken wij collectief de luisterruimte waar twee Focal Utopia Maestro systemen ons opwachten. Focal is zoals u denk ik weet eigenaar van Naim via een holding company. Zo nodig en waar mogelijk werken de bedrijven samen (R&D, distributie, lokale sales, marketing, financiën), verder opereren ze los van elkaar. Voor ons is in eerste instantie een NAC 552/NAP 500 DR/NDX systeem neergezet met de nodige voedingen, later gaan we zelfs de Statement set aansluiten. Indrukwekkend is de weergave zeker, de 500 Serie is al top of the bill en stuurt de grote Focal’s moeiteloos aan. Heerlijk om zo iets te horen in een daarvoor geschikte ruimte, in alle rust en niet zoals meestal op een beurs. De Statement gaat uiteraard nog verder in graven naar het ultieme detail, het nog natuurlijker neerzetten van de stem van Lou Reed, nog krachtiger weergeven, verzin de superlatieven. Helaas is die investering erg hoog en al vertelt de exportmanager dat je aan Naim gewende klanten in die richting kunt praten, de gevraagde prijs van ver boven de twee ton is misschien een brug te ver. Jammer dat we de nieuwe netwerkspelers alleen van binnen kunnen zien en niet mogen beluisteren, de ND 5 XS 2, de NDX 2 en de ND 555 beloven een nieuwe standaard in Naim streaming voor de komende jaren. Met een vleug Naim eigenwijsheid zoals het niet implementeren van Qubuz en wegblijven van MQA. Weergave kwaliteit komt altijd op de eerste plaats, zelfs als muziekdiensten daarvoor moeten wijken. We herkennen daarin inmiddels zaken als beweegbare draadjes naar de DIN chassisdelen, verende printen en handgeselecteerde onderdelen.

Voor ons loopt het bezoek aan de twee interessante bedrijven op een eind. Wie had gedacht dat een plugje veel verschil maakt zoals Chord ons kon laten horen, wie kan bedenken dat een draadje in de versterker, dat ruimte heeft om te bewegen, ervoor zorgt dat de pinnen van een DIN chassis kunnen bewegen en daarom grip houden op de stekkerpootjes. Of dat de beweegbare netspanning entree loszit omdat netspanningskabels op de vloer resonanties oppikken en doorgeven aan het chassis van een versterker. Beide bedrijven zijn ontstaan uit liefde voor muziek, dragen dat ook uit. Geen spiegelgevels, geen luxe directiekamers, alles is gericht op duurzaamheid, trots zijn op eigen kunnen, producten vervaardigen met lange levensduur en het koppelen van een maximale prestatie gerelateerd aan de vraagprijs. Van keukentafel en winkelpand groeien naar Chord Company en Naim Audio, het is beide bedrijven met vlag en wimpel gelukt.

Dit bericht is gepost in Nieuws. Bookmark de link.